Kongregacja do spraw Zakonów i Instytutów Świeckich
LIST OKÓLNY O POMOCY, JAKIEJ NALEŻY UDZIELIĆ ZAKONNIKOM OPUSZCZAJĄCYM INSTYTUT
Rzym, 25 stycznia 1974 r.
O. Pedro Arrupe SJ, przełożony generalny Jezuitów
Święta Kongregacja wielokrotnie rozważała z przedstawicielami Przełożonych Generalnych Instytutów zakonnych męskich i żeńskich problem pomocy, jakiej należy udzielać osobom opuszczającym Instytut zakonny, a następnie wydała załączony tekst, który mam zaszczyt przekazać Ojcu z prośbą o udostępnienie go wszystkim Przełożonym Generalnym Instytutów zakonnych męskich i żeńskich.
Załącznik do pisma okólnego 5/74
S.C.R. PROT.N.SPR. 246/73
Podając do wiadomości Przełożonych Generalnych pewne wskazania dotyczące pomocy, jakiej należy udzielać zakonnikom występującym ze swych Instytutów, Kongregacja dla Zakonów i Instytutów Świeckich pragnie przedstawić także kilka zasadniczych refleksji, na których w szczególny sposób te wskazania się opierają.
Kongregacja zdaje sobie sprawę z sytuacji, w jakiej znajdują się instytuty zakonne na skutek znacznego wzrostu liczby tych, którzy je opuszczają, i z powodów, jakie ci ostatni podają dla usprawiedliwienia swych pretensji.
Każda rodzina zakonna ma obowiązek zaspokajać potrzeby duchowe, moralne, społeczne i materialne swych członków, jak długo do niej należą. Niemniej jednak, z innych przyczyn i w pewnym zakresie, obowiązek ten rozciąga się także w jakimś stopniu i na tych, którzy opuszczają Instytut i muszą włączyć się od nowa w społeczeństwo jako ludzie świeccy, zwłaszcza gdy spędzili wiele lat w życiu zakonnym.
Kodeks Prawa Kanonicznego ustala, że ten, kto opuszcza życie zakonne po otrzymaniu zwolnienia ze ślubów albo po wydaleniu, nie może wysuwać pretensji do żadnego wynagrodzenia za pracę, którą wykonywał. Zasada ta, wyrażona w kanonie 643 § 1, należy do treści profesji zakonnej. Ktokolwiek w sposób całkowicie wolny wybiera życie zakonne, znajduje się tym samym w szczególnej sytuacji. Profesja zakonna jest faktem należącym do porządku nadprzyrodzonego, który zakłada całkowite oddanie Bogu tego wszystkiego, co zakonnik zdoła uczynić w ciągu swego życia zakonnego, nawet jeśli łączy się z tym pewne ryzyko na przyszłość.
Byłoby wynaturzeniem charakteru Instytutów zakonnych, gdyby się je traktowało jako przedsiębiorstwa i układało stosunki między nim a ich członkami jak między pracodawcą a pracownikami.
Nie znosi to jednak obowiązku pomocy, jaki mają Instytuty wobec tych, którzy je opuszczają. Obowiązek ten zasadza się na podstawach miłości, słuszności, sprawiedliwości i odpowiedzialności społecznej. Szczególnie delikatne okoliczności i trudności związane z przejściem z życia zakonnego do świeckiego – fakt ten wywiera wpływ na całą osobowość zainteresowanego – wymagają, aby dany człowiek odszedł z przekonaniem, że potraktowano go z szacunkiem należnym jego osobie, i że ludzie odpowiedzialni za Instytut działali świadomie z całą prawością zgodnie z obowiązującymi zasadami.
Kościół chciał dopomóc zakonnikom w momencie ich wyjścia z Instytutu poprzez kanon 643 § 2, który początkowo ustanowiony został dla ex-zakonnic, a potem rozszerzony analogicznie na ex-zakonników. Ale wytyczne tego kanonu wydają się dziś nieprzystosowane do wymagań nowej sytuacji i do współczesnej świadomości społecznej. Z drugiej strony, w aktualnym stanie rzeczy, biorąc pod uwagę zmienność warunków, nie byłoby ani możliwe, ani wskazane wprowadzać prawo ogólne, dające się zastosować we wszystkich przypadkach.
Jest sprawą konieczną przede wszystkim skutecznie pomóc wychodzącemu członkowi włączyć się w życie społeczne w sposób najbardziej odpowiedni do jego możliwości. Zakres pomocy, zapomogi czy zasiłków finansowych, jakie trzeba by dać zakonnikowi występującemu, muszą oczywiście być określane w każdym przypadku, ponieważ warunki każdego są inne. Sytuacja zakonników posiadających dyplomy, doświadczenie i kwalifikacje, mających już zapewnioną pracę, jest zupełnie inna niż sytuacja tych, którzy na skutek wieku czy innych okoliczności są fizycznie lub moralnie niezdolni do podjęcia pracy zarobkowej.
Ponadto, zakres pomocy zależy również od możliwości samego Instytutu i od jego zobowiązań wynikających z miłości, słuszności i sprawiedliwości wobec członków, którzy pozostają w życiu zakonnym; nie powinno się ich obarczać nieuzasadnionymi ciężarami, które mogłaby spowodować nadmierna hojność wobec występujących zakonników.
Instytuty zakonne mogłyby zabezpieczać potrzeby doczesne swych członków, obejmując tym również osoby odchodzące z zakonu, przez zastosowanie nowych form, zgodnych ze współczesnym duchem, poczuciem sprawiedliwości i możliwościami społecznego ubezpieczenia – oczywiście, z zachowaniem istoty życia zakonnego. Spośród tych form należałoby rozważyć, zależnie od okoliczności, założenie przy współudziale Instytutów czy Konferencji Krajowych – tam, gdzie to jeszcze nie istnieje – instytucji ubezpieczenia społecznego albo też włączenie członków do istniejącego już systemu ubezpieczeń społecznych.
W szczególny sposób zaleca się Instytutom zakładanie, czy też popieranie już istniejących, specjalnych biur dla udzielania pomocy moralnej i ekonomicznej zakonnikom występującym, dla służenia im radą czy ułatwieniami w zdobyciu kwalifikacji zawodowych, aby jak najprędzej mogli się włączyć – zgodnie ze swymi możliwościami – w świat pracy i aby w każdym razie mogli znaleźć dla siebie odpowiednie warunki.
Na swym zebraniu w dniach 23-25 października 1972 r. Zgromadzenie Plenarne Kongregacji, po przestudiowaniu tego, co wyżej zostało powiedziane, oraz wszystkich innych teoretycznych i praktycznych danych, dotyczących tego problemu, sformułowała następujące dyrektywy:
- Pozostaje w mocy jako zasada treść kanonu 643 § 1.
- Zachęca się każdą rodzinę zakonną do czuwania nad dobrem duchowym, moralnym, społecznym i ekonomicznym, członków opuszczających Instytut.
- Instytuty zbadają sprawę i podejmą odpowiednie kroki dla zapewnienia przyszłości swym członkom, także tym, którzy wracają do świata.
Podając te dyrektywy do wiadomości Przełożonych Generalnych Instytutów zakonnych męskich i żeńskich, Kongregacja zaleca, aby w ich interpretowaniu i stosowaniu uwzględniać przedstawione powyżej zasady i kryteria.
Rzym, 25 stycznia 1974 r.
Artur Kard. Tabera, Prefekt
+ Augustyn Mayer, Sekretarz