Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego
i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego
LIST OKÓLNY W SPRAWIE MOTU PROPRIO «COMMUNIS VITA»
Watykan, 8 sierpnia 2019 r.
Do Przełożonych Generalnych,
Jesteśmy świadomi, że kształt życia braterskiego we wspólnocie „uległ licznym przeobrażeniom w porównaniu z przeszłością. Te przemiany jak również nadzieje i rozczarowania, które im towarzyszyły i nadal towarzyszą, domagają się refleksji w świetle Soboru Watykańskiego II. Przyniosły one pozytywne rezultaty, ale także pewne skutki bardziej kontrowersyjne. Wydobyły na światło wiele wartości ewangelicznych, rozbudzając na nowo życie wspólnot zakonnych, ale stały się też źródłem problemów, ponieważ przysłoniły niektóre zasadnicze elementy życia braterskiego we wspólnocie. Wydaje się, że w pewnych przypadkach wspólnota zakonna straciła znaczenie w oczach zakonników i zakonnic i być może nie jest już dla nich ideałem, do którego warto dążyć”.
Tyle Instrukcja Życie braterskie we wspólnocie opublikowana przez Kongregację ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszenia Życia Apostolskiego dnia 2 lutego 1994 r. Dokument, który po upływie czasu, pozostaje aktualnym, przede wszystkim w analizie skutków pozytywnych oraz tych bardziej dyskusyjnych w doświadczeniu życia wspólnego.
Wśród tych ostatnich szczególną uwagę należy poświęcić przypadkom bezprawnego przebywania we wspólnocie i niemożności odszukania zakonnika/zakonnicy. Motu proprio Communis vita Papieża Franciszka, promulgowane 19 marca bieżącego roku, które zmieniło kan. 694 Kodeksu Prawa Kanonicznego, jest rozumiane z perspektywy czasu w kontekście dyskusyjnych skutków zasadniczego elementu tożsamości zakonnej. Do §1 kanonu 694 został włączony trzeci powód wydalenia na mocy samego prawa z instytutu zakonnego: bezprawne przebywanie poza domem zakonnym przez dwanaście miesięcy bez przerwy, według kan. 665, § 2, łącznie z niemożnością odszukania tegoż zakonnika.
W motu proprio Ojciec Święty, dodając § 3, sprecyzował procedurę w przypadkach zastosowania nowej formy wydalenia, włączając ją w opisaną w § 2 tegoż kanonu, który pozostaje niezmieniony. Ta modyfikacja daje możliwość rozstrzygania przypadków bezprawnej nieobecności, ze szczególnym uwzględnieniem członków, z którymi niekiedy nie można nawiązać kontaktu lub których nie można odszukać.
Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, w powszednim wykonywaniu swoich zadań, w sposób szczególny wyodrębniła niektóre sytuacje:
- zakonników/zakonnic, którzy opuścili dom zakonny bez pozwolenia własnego przełożonego, czyli bezprawnie, z zamiarem uwolnienia się spod władzy przełożonych (por. kan. 665, § 2);
- zakonników/zakonnic, którzy po otrzymaniu pozwolenia na prawną nieobecność (por. kan. 665, § 1) lub udzieleniu indultu eksklaustracji (por. kan. 686, §1), po upływie terminu nie powrócili do wspólnoty;
- zakonników/zakonnic, którzy, oddaliwszy się bezprawnie, stali się nieosiągalni, czyli nie udostępnili własnemu Przełożonemu swojego adresu lub miejsca przebywania, bądź przynajmniej wyraźnych poszlak pozwalających na ich odszukanie.
Stąd też kan. 694, § 1, 3° stosuje się wyłącznie do zakonników/zakonnic i członków stowarzyszeń życia apostolskiego bezprawnie nieobecnych i nieosiągalnych. Nie ma natomiast zastosowania do:
- zakonników/zakonnic prawnie nieobecnych lecz nieosiągalnych;
- do zakonników/zakonnic bezprawnie nieobecnych lecz osią Za nieosiągalną uważa się osobę, co do której znane są tylko:
numer telefonu;
adres poczty elektronicznej;
profil w mediach społecznościowych;
fikcyjny adres.
Wyższy Przełożony ma obowiązek poszukiwania zakonnika/zakonnicy bezprawnie nieobecnego i nieosiągalnego poprzez pozyskiwanie informacji:
- od współbraci/współsióstr, poprzednich Wyższych Przełożonych, Biskupów, miejscowego duchowieństwa, rodziny lub krewnych;
- od instancji władz cywilnych z poszanowaniem prawodawstwa państwowego i unormowań dotyczących prywatności.
Właściwy Przełożony nie ogranicza swego zadania do sporadycznych i pośpiesznych dochodzeń lecz wyraża swoją troskę o zakonnika/zakonnicę, aby powrócił i wytrwał w swoim powołaniu (por. kan. 665, § 2).
Efekty poszukiwań dają często wynik negatywny, nawet gdy są wielokrotnie powtarzane. Innym razem trzeba poprzestać na fakcie, że członkowie rozmyślnie stali się nieosiągalni. Właściwi Przełożeni wobec tych sytuacji pytali Dykasterię o sposób działania, by „osiągnąć pewność prawną zaistniałej sytuacji”.
W tym celu trzeba sprecyzować, że właściwy Przełożony:
- jest zobowiązany dostarczyć niewątpliwy dowód za pośrednictwem potwierdzonej dokumentacji, dokonanych poszukiwań, usiłowania skontaktowania się lub uzyskania informacji;
- w przypadku negatywnego wyniku poszukiwań przystępuje do wydania stwierdzenia faktu niemożności odnalezienia członka.
Właściwy Przełożony wraz ze swą Radą dokonuje oceny przypadku i wydaje stwierdzenie niemożności odnalezienia. Takie stwierdzenie jest konieczne w celu wyraźnego obliczenia czasu:
- dnia początkowego a quo, od którego bierze się pod uwagę zaistnienie nieosiągalności (por. kan. 203, § 1), który nie może pozostawać niewiadomy, gdyż nie pozwoliłby na dokładne określenie czasu dwunastu miesięcy bez przerwy;
- wyznaczenie terminu w celu określenia upływu dwunastu miesięcy bez przerwy.
Po upływie dwunastu miesięcy bez przerwy, w czasie których w jakikolwiek sposób nie uległa zmianie sytuacja nieosiągalności członka bezprawnie nieobecnego, właściwy Przełożony powinien przystąpić do wydania stwierdzenia faktu, ażeby prawnie stało się wiadome wydalenie zgodnie z kan. 694. Stwierdzenie to powinno zostać potwierdzone przez Stolicę Świętą, jeśli Instytut, z którego członek jest wydalany, jest na prawie papieskim, natomiast powinien zostać potwierdzony przez Biskupa domu głównego, gdy instytut jest na prawie diecezjalnym.
Nowe rozporządzenie (kan. 694, §1, 3°) nie ma zastosowania do przypadków poprzedzających datę 10 kwietnia 2019, innymi słowy nie działa wstecz, gdyż w przeciwnym przypadku Prawodawca musiałby wyraźnie to zastrzec (por. kan. 9).
M.p. Communis vita wprowadziło zmianę do kan. 729, który reguluje życie instytutów świeckich, ponieważ do członków tych instytutów nie ma zastosowania wydalenie z instytutu z powodu bezprawnej nieobecności.
Wyrażając życzenie poprawnego zastosowania trzeciego ustępu §1 kan. 694, Dykasteria prosi Wyższych Przełożonych, by posiłkowali się sformułowanymi tutaj uaktualnionymi wskazaniami, będąc świadomi że zakonnicy/zakonnice – jak stwierdza Papież Franciszek w Liście apostolskim do osób konsekrowanych (21 listopada 2014) – są „wezwani do zaoferowania konkretnego wzoru wspólnoty, który poprzez uznanie godności każdej osoby oraz dzielenie się darem, który niesie każdy z nas, pozwala na życie w relacjach braterskich”.
Watykan, 8 września 2019, w Święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Kard. João Braz de Aviz
Prefekt
Abp José Rodriguez Carballo, O.F.M.
Sekretarz
Archiwum KWPZM
