Zgromadzenie Sióstr św. Augustyna w Polsce, Augustianki
Congregatio Sororum S. Augustini in Polonia (OSA)
Zgromadzenia Sióstr Św. Augustyna
ul. Skałeczna 12
31-065 Kraków
tel. (012) 430-60-55
e-mail: [email protected]
strona internetowa: www.augustianki.pl
Jako początek istnienia uformowanej wspólnoty przyjmuje się rok 1583. Założycielami byli: augustianin O. Szymon Mniszek z Łowicza i Matka Katarzyna z Kłobucka. O. Szymon był kaznodzieją króla Stefana Batorego oraz prowincjałem augustianów polskich w latach 1580-1591. Na jego prośbę Generał Zakonu Eremitów Świętego Augustyna w 1583r. zezwolił na założenie wspólnoty augustianek.
O.Szymon napisał pierwsze ustawy i zorganizował życie zakonne sióstr według Reguły św. Augustyna, na wzór włoskich klasztorów żeńskich rodziny augustiańskiej. W roku 1605 13 sióstr na czele z Matką Katarzyną jako pierwszą przełożoną potwierdziło uroczyście swoją profesję zakonną w kościele św. Katarzyny w Krakowie. Augustianki jako mniszki obowiązywała według przepisów klauzura raczej ścisła, w praktyce jednak miała ona charakter względny. Siostry sprawowały służbę Bożą w kościele św. Katarzyny, biorąc udział w nabożeństwach i procesjach.
Wolno im było wychodzić z klauzury "dla potrzeb klasztoru" oraz przyjmować uczennice, które korzystały z wychowania i nauczania przyklasztornego. Źródła podają fragmentaryczne wiadomości świadczące o tym, że siostry prócz służby Bożej oraz pracy wychowawczej oddawały się także dziełom miłosierdzia, pielęgnowały chorych w ich domach, pracowały przy kościele, wykonywały paramenty kościelne i miały nad nimi pieczę.
Strój pierwszych augustianek stanowił czarny habit spięty skórzanym czarnym paskiem i biały prostokątny welon, spięty z tyłu w formie kaptura. Stroju dopełniał płaszcz bez rękawów. W późniejszych wiekach augustianki zmieniły welon na czarny, a na habity założyły szkaplerze.
W czasie wojny szwedzkiej (1655-1656) klasztor krakowski został zniszczony, zrabowany i spalony. Po wojnie odbudowa zniszczonego klasztoru i renowacja życia zakonnego trwała około 10 lat. Rozbiory przyniosły klasztorowi dotkliwą klęskę materialną, przepadły dochody z majątków znajdujących się w granicach zaborów. Groźniejszy jeszcze od niedostatku materialnego był plan redukcji zakonów. W 1789r. augustianki otrzymały dekret nakazujący zamknięcie nowicjatu i zezwalający na pozostanie w klasztorze "liczby stałej" 4 zakonnic.
Byt klasztoru uratowała prowadzona przez siostry szkoła żeńska, dzięki której Zgromadzenie zaliczono do zakonów czynnych, wykonujących funkcje społeczne. Szkoła klasztorna skupiała dzieci obywateli Kazimierza. Nauczycielkami były siostry zakonne. Uczono czytać, pisać i liczyć, dominowała jednak nauka różnych robót ręcznych i zajęć gospodarczych. Przy szkole mieszkała grupa uczennic pensjonarek, inne były dochodzące. Senat Rządzący Wolnego Miasta Krakowa w 1818 r. zreorganizował szkoły klasztorne w Krakowie i jako Szkoły Początkowe poddał je pod swój zarząd. W 1845r. szkole przyznano status szkoły publicznej.
W 1907r. wybudowano nowy gmach szkolny, wyposażając go w nowoczesne pracownie i pomoce. Podczas I wojny światowej gmach szkolny został zamieniony na szpital wojskowy. Po wojnie Siostry nie odzyskały już budynku.W tych warunkach adoptowały pensjonat dla potrzeb dalszej pracy dydaktycznej. W latach okupacji niemieckiej krakowskie augustianki, także w czasie wysiedlenia z klasztoru, nieprzerwanie prowadziły pracę dydaktyczną.
Po wyzwoleniu w 1945r. wróciły na ul. Skałeczną 12, wznawiając pracę edukacyjną w szkole. W tym samym czasie założono również przedszkole. Szkoła została rozwiązana przez władze komunistyczne w 1954r. a przedszkole w 1963r. Po ich likwidacji Siostry kontynuowały pracę z dziećmi w salkach przy klasztorze. Katechizowały, niosły pomoc chorym w ramach opieki parafialnej, podejmowały prace chałupnicze.
Po Soborze Watykańskim II, kiedy klauzura biskupia została zniesiona, wspólnoty, w których poprzednio obowiązywała, zostały postawione wobec konieczności wyboru między charakterem zgromadzenia czynnego a klauzurowego. Domy filialne, podobnie jak klasztor macierzysty w Krakowie, podejmowały od początku różnorodną działalność wychowawczo-edukacyjną i apostolską.
W tej sytuacji wniesiono prośbę o reorganizację życia zakonnego opowiadając się za charakterem kontemplacyjno-czynnym. Prymas Kardynał Stefan Wyszyński w 1964r. przekształcił klasztor w Krakowie wraz z jego domami filialnymi w Zgromadzenie czynne na prawie papieskim, z zachowaniem wszystkich dawnych praw i przywilejów. Zewnętrznym wyrazem tej reorganizacji była między innymi zmiana stroju zakonnego na nieco prostszy i mniej "klauzurowy".
W 1989r. w odzyskanych budynkach w Krakowie ponownie otwarto Przedszkole, a w 1995r. Szkołę Podstawową. Od 2000r. Zgromadzenie prowadzi w Krakowie Gimnazjum, a w Niepołomicach Przedszkole.Z najnowszej historii Zgromadzenia warto wspomnieć o dwóch wydarzeniach, które miały miejsce w 2004r. Pierwsze – to rozpoczęcie starań o wyniesienie na ołtarze Matki Katarzyny z Kłobucka, Założycielki Sióstr Augustianek w Polsce.
Drugie – to kolejna zmiana stroju zakonnego. Charakterystyczny wykrochmalony kołnierzyk i kornet z dzianiny został zastąpiony prostym welonem i skromną "stójką", które są bardzo podobne do używanych obecnie w wielu wspólnotach zakonnych. Jak zatem rozpoznać dzisiaj augustiankę? Wyróżnia nas herb Zakonu św. Augustyna: płonące serce przebite strzałą, na tle księgi Ewangelii.
Katarzyna z Kłobucka – niewiele zachowało się zapisów historycznych o tej założycielce polskich augustianek. Urodziła się w 1552 r. w Kłobucku, mieście położonym kilkanaście kilometrów na południowy zachód od Częstochowy. O dzieciństwie i latach młodości Katarzyny nic pewnego nie wiadomo. Może przeniosła się do Krakowa razem z rodzicami, może do Krakowa wydano ją za mąż? A może wyemigrowała z Kłobucka razem z mężem?
W każdym razie spotykamy ją w Krakowie, gdy ma około 25 lat i jest już wdową. Związana jest z Ojcami Augustianami i pozostającym pod ich opieką kościołem św. Katarzyny na Kazimierzu. Augustianie przybyli do Krakowa za panowania Kazimierza Wielkiego, który sprowadził zakonników z Czech w 1343 r. oraz wybudował klasztor i kościół pw. św. Katarzyny i św. Małgorzaty.
Współzałożycielem wspólnoty augustianek był O. Szymon Mniszek, który w latach 1580-1591 sprawował urząd prowincjała. Generał Zakonu O. Spiritus Vincentin pismem z dnia 4 października 1583 r. zezwolił na założenie instytutu Mantelatek trzeciego zakonu.O. Szymon napisał dla nich pierwsze ustawy i zorganizował życie sióstr według Reguły św. Augustyna, na wzór włoskich klasztorów żeńskich rodziny augustiańskiej. Katarzyna z Kłobucka została pierwszą przełożoną wspólnoty.
Początkowo siostry mieszkały przy ul. Piekarskiej w drewnianym domu, darowanym im przez Wawrzyńca Justimonti. Wkrótce potem po uzyskaniu zgody króla Stefana Batorego na fundację Katarzyna rozpoczęła budowę klasztoru przy ul. św. Stanisława (dziś Skałecznej).
Ustawy wydane dla sióstr zatwierdził administrator diecezji krakowskiej, kardynał Jerzy Radziwiłł w 1596 r. Akta Kurii z tego roku wspominają też, że Katarzyna w towarzystwie ówczesnego prowincjała O. Grzegorza Łączkowskiego stawiła się osobiście przed kanclerzem, prosząc o wciągnięcie do akt publicznych pisma generała Zakonu zezwalającego na założenie wspólnoty. Wkrótce potem stawiła się ponownie w towarzystwie Siostry Otylii (jej późniejszej następczyni na urzędzie przełożonej), prosząc o wciągnięcie do akt pisma biskupa Piotra Myszkowskiego, potwierdzającego darowiznę domu dokonaną przez Wawrzyńca Justimonti.
Jej zabiegi podyktowane były troską o to, aby te pisma – jak uzasadniała swoją prośbę – nie zginęły wskutek jakiegoś niespodziewanego przypadku. Była jak widać kobietą praktyczną i przewidującą. Kiedy w czasie potopu szwedzkiego klasztor został zrabowany i spalony, przepadły też wszystkie dokumenty fundacyjne i dziś znamy je tylko dzięki wspomnianym odpisom.
W roku 1605 odbyła się wizytacja klasztoru z polecenia Generała Zakonu O. Hipolita z Ravenny. Dnia 30 marca trzynaście sióstr na czele z Matką Katarzyną potwierdziło uroczyście swoją profesję zakonną na ręce wizytatora generalnego O. Feliksa Milensiusa w kościele św. Katarzyny przed wielkim ołtarzem. W roku 1607 prowincjał O. Jakub Mojski wydał drukiem w języku polskim Regułę św. Augustyna i nowe konstytucje dla krakowskich augustianek,. Dzieło Matki Katarzyny kontynuowały i rozwijały jej następczynie.
