Socha Paweł Bp, CM, Zagadnienia formacji kapłańskiej w świetle dokumentów Stolicy Świętej w okresie pontyfikatu Jana Pawła II

217

 

Bp Paweł Socha CM

ZAGADNIENIA FORMACJI KAPŁAŃSKIEJ W ŚWIETLE DOKUMENTÓW STOLICY ŚWIĘTEJ W OKRESIE PONTYFIKATU JANA PAWŁA II

96 Zebranie plenarne KWPZM, Konstancin, 10 października 1995 r.

 

Bibliografia

1. Dokumenty Magisterium Kościoła:

Sobór Watykański II:

• Konstytucja dogmatyczna o Kościele – Lumen gentium, 28,
• Dekret o formacji kapłańskiej – Optatam totius, 22,
• Dekret o posłudze pasterskiej biskupów – Christus Dominus,
• Dekret o posłudze i życiu kapłanów – Presbyterorum Ordinis,
• Paweł VI, Sacerdotalis coelibatus /24.VI.1967/,
• Synod Biskupów, Dokument o kapłaństwie urzędowym, Ultimis temporibus, /30.XI.1971/,
• Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich, Wytyczne dla wzajemnych stosunków między biskupami i zakonnikami, Mutuae relationes /14.V.1978/,
• KPK, kan. 232-264, 273-289, 659-661,1008-1051 /25.I.1983/,
• Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich, Istotne elementy nauczania Kościoła na temat życia konsekrowanego w zastosowaniu do Instytutów oddających się pracy apostolskiej /31.V.1983 r./,
• Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego, Ratio Fundamentalis Institutionis Sacerdotalis /19.III.1985/, 101,
• Jan Paweł II, Listy do kapłanów na Wielki Czwartek,
• Jan Paweł II Katechezy o kapłaństwie /audiencie generalne od 31.II do 22.IX.1993/,
• Jan Paweł II, Adh. Apost. Pastores dabo vobis /25.III.1992/,
• Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów /31.1.1994 r./.

2. Opracowania:

• Algunas experiencias locales de formacion permanente de los presbiteros en el mundo, w: Sacrum Ministerium, LEVaticana I /1994/ 35-55,
• Bisignano S., Formazione alla vita religiosa, w: Dozzionario Teologico della vita consacrata, Milano 1994, 767-795,
• Kur St., Tożsamość kapłana, w: Dobry Pasterz, z. 11 /1991/ 53-57
• Lobkowicz Fr., bp, Eucharystia drogą formacji duchowej kapłanów w świetle Pastores dabo vobis, w: DP /1994/ 72-79,
• Manaranche A., SJ, Vouloir et former des pretres, Paris 1994, s. 310; recenzja w „Sacrum Ministerium” I /1994/ 141-144,
• Nowak A., OFM, Kapłan człowiekiem formowanym przez „zmysł Kościoła” i formującym wiernych w duchu „sensus Ecclesiae”, w: DP 16 /1995/ 46-75,
• Nowak St., bp, Troska biskupów o formację do kapłaństwa, w: Dobry Pasterz, z. 11 /1991/ 58-65,
• Nowak St., abp, Adhortacja Pastores dabo vobis w kontekście współczesnych problemów i szans formacji kapłańskiej, w: DP 14 /1994/ 26-36
• Socha P., bp, Formacja cięgła kapłanów, w: DP z. 11/1991/ 81-97,
• Socha P., bp, „Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów” – jego geneza, cel i sposób korzystania w życiu duchowym kapłana, w: DP 15 /1994/ 47-52,
• Szymecki St., bp, Formacja do kapłaństwa, w: DP z. 11 /1991 /66-80,
• Szymecki St., abp, Formacja ciągłą młodych kapłanów, w: DP 14 /1994/ 60-71
• „DYREKTORIUM O POSŁUDZE I ŻYCIU KAPŁANÓW” KONGREGACJI DS. DUCHOWIEŃSTWA ZATWIERDZONE PRZEZ JANA PAWŁA II W DNIU 31.01.1994 R.

Wydany dokument Kongregacji ds. Duchowieństwa przedstawiali na konferencji prasowej w dniu 22 marca 1994 r.:

1. Józef Sanchez – Prefekt Kongregacji ds. Duchowieństwa
2. Arcbp Crescenzio Sepe – Sekretarz Kongregacji
3. Max Thurian – przedstawiciel Międzynarodowej Komisji Teologicznej
4. Gianfranco Grieco – redaktor – omówił konferencję prasową i prace Kongregacji

Przemówienia wyżej wymienionych osób zamieszczone są w L’Osservatore Romano, z dnia 23.III.1994 r.

W omówieniu Dyrektorium można wyróżnić następujące zagadnienia;

• Jak powstało Dyrektorium?
• Czym nie jest Dyrektorium?
• Kim są adresaci?
• Jakie są zasadnicze treści?
• Myśli przewodnie.
• Planowane prace Kongregacji.

Ad 1) Geneza Dyrektorium

1. Postulat ułożenia Dyrektorium wysuwali Biskupi w czasie Synodu w 1990 r. Poparł ten postulat Ojciec Święty.
2. Prace Kongregacji odbywały się w kilku fazach:

• narady w Dykasteriach,
• rozesłanie kwestionariusza do wszystkich biskupów świata i instytucji zajmujących się formacją duchowieństwa,
• rozeznanie dokładne wydanych dokumentów Magisterium na temat kapłaństwa od rozpoczęcia Soboru Watykańskiego II,
• opracowanie „Instrumentum laboris” i rozesłanie do Kongregacji Watykańskich,
• sesja plenarna Kongregacji w dniach 19-22 października 1993 r.
• ostateczna redakcja dokumentu i aprobata przez Ojca Świętego 31.I.1994 r.

Ad 2) Czym nie jest, a czym jest Dyrektorium?

1. Nie chodzi o nowy dokument o kapłaństwie; dokument nie podaje nowej nauki teologicznej, czy pastoralnej, ani nie zamierza powtarzać tekstów już wydanych na temat kapłaństwa, święceń.
2. W świetle nauki teologicznej o kapłaństwie chce jedynie pomóc odczytać kapłaństwo w kontekście czasów współczesnych i dostarczyć coś w rodzaju „Vademecum” – informatora na temat elementów istotnych kapłaństwa, święceń. Jest to rodzaj „Katechizmu Kościoła Katolickiego” o kapłaństwie, wraz z jego częścią doktrynalną, tajemnicy sakramentu, obowiązkami duszpasterskimi i życiem modlitwy.

Ad 3) Adresaci

1. Kapłani diecezjalni obrządku łacińskiego otrzymują ten dokument za pośrednictwem biskupów. Treść dokumentu nie dotyczy bezpośrednio kapłanów obrządków wschodnich, kapłanów zakonnych, i stałych diakonów. Dotyczy ich jedynie pośrednio – w sprawach ogólnych.
2. Chociaż kapłani sami są odpowiedzialni za formację, to jednak biskupi są bezpośrednio włączeni w dzieło formacji kapłanów , jako najbliższych współpracowników biskupów.
3. Adresatami Dyrektorium są przewidziane przez Kodeks Prawa Kanonicznego lub uznane przez władze kościelna stowarzyszenia, wspólnoty i ruchy kapłańskie.

Ad 4) Treść Dyrektorium

1. Opracowany w 8 językach: włoskim, łacińskim, /opublikowany w tych językach/, w pozostałych: francuskim, angielskim, niemieckim, hiszpańskim, portugalskim i polskim przesłany został na kliszy do Konferencji Episkopatu.
2. Układ tekstu:

• wprowadzenie podpisane przez Prefekta i Sekretarza Kongregacji ds. Duchowieństwa,
• trzy rozdziały: o tożsamości kapłańskiej, duchowości kapłańskiej i formacji stałej,
• zakończenie, po którym jest zamieszczona modlitwa do Najśw. Maryi Panny ułożona przez Ojca Świętego, indeks rzeczowy i spis treści.

Ad 5) Myśli przewodnie

1. Wskazania praktyczne, ale oparte na solidnych podstawach doktrynalnych.
2. Uniwersalizm wskazań, które należy, jak „Katechizm Kościoła Katolickiego” – osadzić w kontekście życia danego Kościoła lokalnego.
3. Wspólnotowy charakter kapłaństwa przewija się jako nić przewodnia przez cały dokument.
4. Dyrektorium ma być źródłem odkrywania przez kapłanów diecezjalnych prawdziwej wolności w Chrystusowym kapłaństwie, a nie ograniczaniem ich nowymi przepisami.

Ad 6) Planowane prace Kongregacji ds. Duchowieństwa

1. Opracowanie i wydanie akt Kongresu na temat kapłaństwa, jaki odbył się na Uniwersytecie Gregoriańskim w 1993 r.
2. Wydanie w osobnej publikacji katechez Ojca Świętego na temat kapłaństwa, wygłaszanych w czasie audiencji generalnych od 31 marca do 29 listopada 1993 r.
3. Prawdopodobnie będą opublikowane wypowiedzi biskupów na temat kapłaństwa i celibatu, jakie miały miejsce w ramach Synodu 1971 r. i 1990 r.
4. Już w jesieni tego roku ma się ukazać I numer czasopisma poświęconego kapłaństwu, a wydawanego przez Kongregację. Rocznie planuje się dwa numery.
5. Powstanie w Rzymie „Instytut Formacji” dla kapłanów, którzy chcieliby odbyć studia w dziedzinie formacji kapłańskiej.

WEZWANIE DANE PRZEZ „PASTORES DABO VOBIS” I PRZEZ „DIRECTORIUM”.

Zgodnie ze wskazaniami Soboru Watykańskiego II /PO 19; KPK kan. 279/, Adhortacja posynodalna PDV i Dyrektorium przypominają znaczenie formacji stałej, podkreślając, że całe życie i cała posługa pasterska kapłana obejmuje tę formację /PDV, r. VI i Dyr. r. III/.

Podobnie jak wszystkie tematy dotyczące kapłaństwa, tak i stała formacja winny być rozpatrywane w kontekście idei nadrzędnej, jaka jest miłość Dobrego Pasterza^[1]. Chodzi więc o świadome i wolne współdziałanie z łaską sakramentu kapłaństwa. Jako taka – formacja stała „jawi się jako nakaz płynący z samej natury przyjętego daru i sakramentalnej posługi, jest zatem konieczna w każdym czasie”^[2].

VIII Synod Biskupów w Rzymie „O formacji kapłańskiej w dzisiejszych czasach” zajmował się tym tematem w ramach obrad. Kard. Moreira Neves w „Relatio ante disceptationem” postawił szereg pytań i usiłował dać na nie odpowiedzi w syntetycznej formie. A oto pytania:

• Kto ma być formowany? /kapłani i alumni/,
• Dlaczego winni być formowani? /potrzeba stałego nawracania się/,
• W jakiej dziedzinie winni być formowani? /ludzkiej duchowej, intelektualnej i pastoralnej, zakonnicy – w charyzmacie zakonu/,
• W jakim celu winni być formowani? /dla dochowania wierności konsekracji kapłańskiej i misji oraz charyzmatu zakonnego/,
• Przez kogo winni być formowani? /Duch Święty działający w kapłanie, i w odpowiedzialnych – przełożonych oraz wspólnotę duchownych, zakonników, a także wiernych świeckich/.
• Za pomocą jakich środków winni być formowani? /pobożność osobista, środowiska bezpośredniego – parafii czy domu zakonnego wspólnoty diecezjalnej lub zakonnej, organizacje formacyjne ogólnopolskie/.

W Końcowym rozdziale PDV nie chodzi tylko o organizowanie kursów w pewne dni, ale o przebudowę całego życia Kapłana w taki sposób, aby w nim odkrył niezbędne środki do życia tożsamością kapłańską z wszystkimi wymaganiami „życia apostolskiego”.

1. Synteza Presbyterorum Ordinis, Pastores dabo vobis i Dyrektorium

Chodzi o ukazanie „projektu”, czy „propozycji”, a nawet „programu” formacyjnego, który obejmował by całe życie obdarzonych powołaniem kapłańskim /por. PDV 2-3; n 79/. Trzeba uwzględnić sytuacje nowe, w jakich kapłani dzisiaj pracuje, aby mogli „dochować wierności otrzymanej łasce” /PDV 2a/. „Kościół uważa formację przyszłych kapłanów – zarówno diecezjalnych jak i zakonnych – i ich ustawiczną troskę, przez całe życie o osobiste uświęcenie w posłudze, a także troskę o ciągłą odnowę duszpasterskiego zaangażowania – za jedno z najdelikatniejszych i najważniejszych zadań, od których zależy przyszłość ewangelizacji ludzkości” /PDV 2c/. W tym seansie zauważa synodalny dokument, że „centrum uwagi przesunęło się z problemu tożsamości kapłana na sprawy związane z procesem formacji do kapłaństwa i samym życiem kapłanów” /PDV 3e/. Dlatego VIII Synod Biskupów „rozważał kierunki i metody stałej formacji, które realnie i skutecznie pomagałyby umacniać posługę oraz życie duchowe kapłanów” /PDV 3g/.

Bytowanie kapłańskie, jego działanie i życie powinny się ujawniać jako uczestnictwo w bytowaniu, działaniu i życiu Chrystusa Dobrego Pasterza. To uzasadnia wobec wszystkich kapłanów potrzebę stałej formacji, zgodnie z propozycjami podanymi przez magisterium.

Szkic projektu życia kapłańskiego można łatwo zredagować wybierając podstawowe idee, z uwzględnieniem punktów pierwszeństwa i sytuacji lokalnych. Można więc ograniczyć się do podstawowych elementów:

Konfiguracja z Chrystusem albo konsekracja jako udział w jego bytowaniu kapłańskim;

Na temat upodobnienia do Chrystusa albo konsekracji mówią: PO 1-3: uczestnictwo w kapłaństwie Chrystusa Głowy i Pasterza. PDV r. II: konfiguracja/upodobnienie /n. 20-22/ do Chrystusa Kapłana, Głowy, Pasterza i Sługi /n. 48/, Oblubieńca /n. 22/.

Konsekracja przez Ducha Świętego:

PDV 1, 10, 27, 33, 69.

Kan. 1008.

Dyrektorium: Tożsamość: r. I: wymiary.

Misja jako przedłużenie uobecniające zbawcze działanie Chrystusa na płaszczyźnie uniwersalnej i lokalnej;

Temat Misji kapłańska omawiają dokumenty:
PO 4-6: różnorodność posług.
PDV r. II: przedłużenie misji Chrystusa.
Kan. 259, 273-275.
Dyrektorium: posługi – r. II nn. 45-56.

Misja uniwersalna:
PO 10-11.
PDV 2, 4, 14, 16-18, 31-32, 59, 74-75, 82.
Dyrektorium: 14-15.

Komunia kościelna, która się uobecnia na różnych płaszczyznach, a szczególnie w Prezbiterium;

Oto teksty mówiące o komunii:
W „Kościele tajemnicy, komunii i misji”:
PDV 12, 16, 59, 73.
Dyrektorium: 20-33.

„Sukcesja apostolska”:
PDV 4-5, 15-16, 22, 24, 42, 46, 60.

Z Papieżem:
PDV 16, 18, 28.
Dyrektorium: 22.

Z biskupem:
PO 7.
PDV 31, 74 itp.
ChD 15-16, 28.
Kan. 273, 275, 384.
Dyrektorium: 22, 62.

W prezbiterium:
PO 8.
PDV 31, 74-80 itp.
LG 28.
ChD 28.
Kan. 245.
Puebla 663.
Dyrektorium: 25-28.

Ze wspólnotą kościelną:
PO 9.
PDV 12, 14, 17-18, 31, 66.

Życie wspólne:
PO 8.
PDV 17, 29, 44, 50, 74-81.
Kan. 278, 280.
Dyrektorium: 28-29.

Jako komunia „diecezjalna”:
PO 8.
PDV 17, 31-32, 68, 74.
Dyrektorium: 26.

Życie albo duchowość, właściwa tym, którzy uczestniczą w życiu Chrystusa

Świętość i duchowość w pełnieniu posługi omawiają:
PO 12-14: „Żywe narzędzia Chrystusa Kapłana”, „w posłudze”, „jedności życia”, „ascezie pasterza owiec”.
PDV r. III: „Życie według Ducha”, „świętość szczególna” …

Miłość pasterska:
PDV 15, 19-24, 27-33, 41, 48-49, 57, 65; 70 nn.

W posługach:
PDV 23-25, 72.

Świętość w posługiwaniu:
Dyrektorium: r. II.

Cnoty Dobrego Pasterza:
PO 15-17: Pokora, posłuszeństwo /por. kan. 245, 273, 275/, czystość /por. kan. 247-248, 277/, „znak i bodziec do miłości”. Ubóstwo /por. kan. 282, 287/.
PDV: rady ewangeliczne /27-30/, „naśladowanie Chrystusa” /8-10, 13, 20, 30, 34, 36, 40, 60, 63-66, 70, 71, 81-82/, wymiary posłuszeństwa /28/ dziewictwa /22, 29, 44, 50/, ubóstwa /30/.
Dyrektorium: 57-67.

2. Cele formacji

Zadania formacji można wyróżnić według czterech płaszczyzn formacji stałej:

ludzkiej: współudział, towarzyszenie, przyjaźń, współpraca, odpoczynek, zdrowie …

Gdy chodzi o formację ludzką /PDV 72, 43-44; Dyrektorium 75/, to jej celem jest rozwój osobowości tak, aby kapłan stawał się „żywym obrazem” Chrystusa. „Kapłan, spotykając się z ludźmi i uczestnicząc w ich codziennym życiu, powinien kształtować w sobie i rozwijać ludzka wrażliwość, która pozwala mu rozumieć ich potrzeby i spełniać ich prośby, wyczuwać ich niewypowiedziane pytania …Ta wrażliwość pomaga mu spotykać się ze wszystkimi i prowadzić z nimi dialog. Zwłaszcza poznając i dzieląc, to znaczy, uznając za własne doświadczenie ludzkiego cierpienia … kapłan wzbogaca swoje człowieczeństwo, czyni je bardziej autentycznym i ukazuje je wyraziściej poprzez coraz większą i żarliwszą miłość do człowieka” /PDV 72a/.

Osobowość ludzka i chrześcijańska rozwija się harmonijnie przez zdolność myślenia /kryteria/, chcenia /skala wartości/, miłowania /postawy oddania się/, pracy, poznawania, współcierpienia, w świetle wskazań i przykazania miłości. „W osiągnięciu tego bardzo pomogą im cnoty, które słusznie cieszą się uznaniem w społeczności ludzkiej, jak dobroć serca, szczerość i stałość ducha, ustawiczna troska o sprawiedliwość, ogłada towarzyska i inne, o których wspomina Apostoł Paweł mówiąc: «miejcie na myśli wszystko to, co jest prawdziwe, co czyste, co sprawiedliwe, co święte, co miłe, co chlubne, co dotyczy cnoty lub chwalebnych obyczajów»” (Fil 4,8) /PO 3/.

duchowej: modlitwa, duch ewangeliczny, cnoty …

Formacja duchowa /PDV 72, 45-50; Dyrektorium 76/ stanowi niewątpliwie centrum życia kapłana, łączące jego być i pełnić posługę kapłańską /PDV 45/ i dlatego wiąże się ściśle z innymi płaszczyznami formacji kapłańskiej. Tego rodzaju formacja wskazuje na głęboką relacje z Chrystusem /aspekt kontemplatywny/, która się wyraża w pójściu za Nim /opcja fundamentalna/ i misji. „Pogłębianie duchowego wymiaru formacji kapłana jest nakazem nowego i ewangelicznego życia, do którego jest on wezwany w szczególny sposób przez Ducha Świętego, otrzymanego w sakramencie święceń. Duch, uświęcając kapłana i upodabniając go do Jezusa Chrystusa Głowy i Pasterza, stwarza wieź należącą odtąd do samej istoty kałana, który musi ją zatem przyjąć jako swoją i przeżywać ją jako osoba, to znaczy w sposób świadomy i wolny, dążąc do coraz bogatszej wspólnoty życia i miłości oraz do coraz pełniejszego i bardziej zdecydowanego utożsamiania się z uczuciami i postawami Jezusa Chrystusa. Ta więź między Jezusem Chrystusem a kapłanem, więź ontologiczna i psychologiczna, sakramentalna i moralna jest fundamentem i zarazem źródłem siły dla owego «życia według Ducha» i «ewangelicznego radykalizmu», do którego powołany jest każdy kapłan i któremu sprzyja formacja stała w swoim aspekcie duchowym … Tego zresztą wymaga od nas powierzone nam zadanie. Tak czyniąc zyskamy moc rodzenia Chrystusa w nas i w innych … przede wszystkim jednak trzeba we właściwy sposób nieustannie poszukiwać autentyczności prawdziwego, osobowego spotkania z Jezusem, ufnej rozmowy z Ojcem, głębokiego doświadczenia Ducha Świętego” /PDVde/.

intelektualnej: studium, aktualizacja, pogłębienie …

Formacja intelektualna /PDV 72, 51-56; Dyrektorium 77/ jest „podstawą osobistego i całkowitego oddania się Jezusowi i Kościołowi” /PDV 52a/ i „ustanawia osobistą więź między wierzącym a Jezusem Chrystusem i Kościołem” /PDV 53b/. Kapłan, który nauczył się ciągłego studiowania, będzie ustawicznie odnawiał w sobie zdobytą wiedzę i mądrość, aby móc odpowiadać na nowe problemy, jakie pojawiają się w Kościele i w społeczeństwie. „Kapłan … winien objawiać ludziom oblicze Boga w Jezusie Chrystusie, a jednocześnie prawdziwe oblicze człowieka. Wymaga to jednak, by sam kapłan poszukiwał tego oblicza i kontemplował je ze czcią i miłością” (por. Ps 27 /26/,8; 42/41/,2-3), /PDV 72g/.

pastoralnej: posługiwanie, dyspozycyjność, oddanie siebie, rozeznanie rzeczywistości …

Formacja pastoralna /PDV 72, 57-59; Dyrektorium 78/, uchodzi również za pierwszoplanowa, gdyż chodzi o formację duszpasterzy, którzy będą zgodni z „uczuciami Chrystusa Dobrego Pasterza” /PDV 57; por. Fil 2,5/, w świetle Słowa kontemplowanego i studiowanego, w świetle sprawowania tajemnic i budowania wspólnoty miłości /PDV 57; OT 4/. Formacja pasterska winna obejmować wszystkie dziedziny: prorocką, liturgiczną, hodogetyczną /animacji i kierowania/.

Aspekt pasterski formacji stałej. „… Aby żyć każdego dnia zgodnie z otrzymaną łaską, kapłan musi być coraz bardziej otwarty na przyjęcie pasterskiej miłości Jezusa Chrystusa, ofiarowanej mu przez Jego Ducha w sakramencie święceń. Podobnie jak cała działalność Chrystusa była znakiem i owocem Jego pasterskiej miłości, tak i służebny wysiłek kapłana jest i powinien być jej owocem i znakiem. Jest ona bowiem dana i równocześnie zadana, jest łaską i powinnością, której trzeba dochować wierności: trzeba ją przyjąć i realizować w życiu, nie cofając się przed najbardziej radykalnymi konsekwencjami” /PDV 72h/.

Omówione cztery aspekty formacji są ściśle ze sobą powiązane i sprawiają, że osoba kapłana czuje się w świetle wiary w pełni realizowana. „Wzrastanie do dojrzałości wymaga od kapłana nie tylko nieustannego pogłębiania różnych wymiarów swej formacji, ale także i przede wszystkim – umiejętności coraz bardziej harmonijnego ich łączenia, tak by stopniowo tworzyła się między nimi wewnętrzna jedność: a jest to możliwe dzięki pasterskiej miłości” /PDV 72i/.

Cztery aspekty ukazują drogę formacji stałej „systematycznej” i „uosobionej” /Dyrektorium 79-80/.

3. Metody i programowanie

Programowanie konkretnego kalendarza i tematów nie może pominąć środków i etapów, jakie winno się uwzględnić. Trudno przedstawić pełną listę środków odpowiednio do różnych płaszczyzn lub etapów. Podamy jednak kilka wskazań.

Chodzi przede wszystkim o środki formacji, które istotowo odnoszą się do szafarzy. Stad trzeba wyróżnić płaszczyzny: osobista i posługi pasterskiej.

• Kontemplować Słowo, aby je przepowiadać: studium i osobista relacja z Chrystusem.
• Odprawianie i adoracja Eucharystii, aby żyć nią i pomóc bliźnim przeżywać ją.
• Braterstwo i komunia żywa i budująca: życie wspólne, stowarzyszenia, rewizja życia w grupie.
• Modlitwa Chrystusa w gronie członków wspólnoty i za wspólnotę /Liturgia Godzin/.
• Droga nawracania się ustawicznego: rekolekcje indywidualne, rekolekcje wspólne, sakrament pokuty, kierownictwo duchowe …
• Z Maryją i jak Ona: Fiat, Magnificat, Stabat Mater dolorosa, pod Krzyżem, w Wieczerniku. Gal 4,19.

Dalsze środki można stosować według różnych sposobów życia osobistego, wspólnotowego i duszpasterskiego:

• życie osobiste: kontemplacja /modlitwa, życie liturgiczne, studium/, praca nad sobą /zdanie się na wolę Bożą, wyrzeczenie, cnoty ewangeliczne, środki konkretne/, misja /dyspozycyjność, przygotowywanie się do posługi, oddanie i gorliwość …/.
• życie wspólnotowe: w ramach dekanatu, parafii czy regionu organizować dni skupienia, spotkania przyjacielskie, różne formy wzajemnej pomocy duszpasterskiej, kierownictwa duchowego, stowarzyszeń, instytucji …
• życie duszpasterskie: spotkania w celu omawiania problemów duszpasterskich w parafii, w mieście, o charakterze międzyparafialnym, w dekanacie itp.

Programowanie, które uwzględnia środki konkretne:

• wysiłki ludzkie: poznanie, współdziałanie, pomoc materialna /solidarność i współcierpienie/.
• osobista relacja do Chrystusa: modlitwa i kontemplacja Słowa, celebrowanie liturgii, jedność życia w działaniu /PO 13-14/.
• duchowość ewangeliczna: cnoty ewangeliczne /rady/, wychodząc z miłości pasterskiej.
• życie braterskie i wspólnotowe: /PDV 17/, w grupie lokalnej, grupie funkcyjnej /duszpasterze pielgrzymkowi, oazowi/, przyjacielskiej, stowarzyszeniowej, zakonnej …w dekanacie, regionie, razem z całym prezbiterium diecezji, czy we wspólnocie kościelnej krajowej.
• formacja intelektualna: jest konieczna, aby odpowiadać na problemy współczesne /kultury socjologii …/, a szczególnie na nowe łaski, jakie Duch Święty sprawia w Kościele. W tę formację trzeba włączyć również znajomość dokumentów Magisterium Kościoła.
• zaangażowanie i dyspozycyjność misyjna na płaszczyźnie lokalnej i uniwersalnej: w każdym rodzaju posługiwania winna się ona przejawiać /w przepowiadaniu Słowa Bożego, w liturgii, kierowaniu Ludem Bożym i służbie potrzebującym/, w całym duszpasterstwie, w misji „ad gentes” i pomocy wzajemnej bratnich Kościołów.

Wśród wspomnianych środków lub „momentów uprzywilejowanych” nie można zapominać o spotkaniach biskupa ze swoim prezbiterium, lub przełożonego zakonnego ze swoja wspólnotą, które mogą mieć charakter spotkań liturgicznych, pastoralnych, kulturalnych itp.

Istnieją także „spotkania duchowości kapłańskiej”: rekolekcje, sympozja itp.

Należy wspomnieć o „spotkaniach studyjnych i grup wspólnych przemyśleń”, które organizuje się celem dokonania pewnego rodzaju syntezy między duchowością, kultura i działaniem duszpasterskim, aby móc „odpowiadać na nowe wyzwania historii i na nowe wezwania Ducha Świętego, skierowane do Kościoła”/PDV 82/.

Realizacja tego rodzaju duchowości w życiu codziennym kapłana zakłada formację początkową i ciągłą, która nie zapomina i nie lekceważy środków konkretnych. Jako punkt odniesienia warto przypomnieć teksty z dokumentów soborowych i posoborowych, w których jest mowa o tych środkach konkretnych i ich znaczeniu w życiu i posłudze kapłana: środki wspólnotowe i indywidualne /dostosowane do posług/, a mianowicie: Eucharystia celebrowana i adorowana, modlitwa-kontemplacja Słowa, pojednanie, liturgia godzin, pobożność maryjna, duch ofiary i umartwienia, kierownictwo duchowe, studium, rekolekcje, formacja na wszystkich płaszczyznach /ludzkiej, duchowej, intelektualnej i pastoralnej/, stowarzyszenia itp. /por. PO 18-21; PDV r.V i VI; Dyrektorium 39, 45-54, 68, 76, 81-86; Kodeks Prawa Kan., kan. 246, 255, 276, 280, 533, 548, 550/.

Każdy środek konkretny winien być umotywowany, aby uniknąć rutyny i formalizmu.

Środki formacji życia osobistego akcentuję własną odpowiedzialność i inicjatywę w aktualizowaniu osobistej więzi synowskiej z Chrystusem.

Środki formacji wspólnotowe daję trzy możliwości:

• spotkania organizowane ze względu na funkcje, przyjaźń, na wspólny charyzmat itp.
• współuczestnictwo w rozważaniu Słowa Bożego i modlitwie, w działaniach ewangelizacyjnych itp.
• pomoc wzajemna /wytrwanie i radość z powołania, pomoc duszpasterska, w nauce, problemach duchowych i materialnych/.

Środki, którymi zainteresowani są najbardziej kapłani, to takie, które pomagają aktualizować i realizować posługę kapłańska na polu nauczania, organizowania grup i stowarzyszeń, sprawowania owocnego sakramentów św., niesienia pomocy duchowej i materialnej opuszczonym i zagrożonym nałogami itp.

Nie można zapominać o centralnej roli Eucharystii dla duchowego i duszpasterskiego życia kapłana. Życie kapłańskie ma charakter ofiarniczy /oblatio/ z wolnego wybory, ze względu na miłość pasterska. Taka postawa staje się zasadą wewnętrzną i dynamiczną, która uzdalnia do zespalania w jedno wszystkich działań duszpasterskich /PDV 23/. Na płaszczyźnie ofiarniczej, życia oddanego dla innych, Eucharystia okazuje się punktem centralnym /PDV 26, por. n 23, 38 n, 46, 48; PO 5; Dyrekt. 48-50/.

Programowanie formacji prezbiterów winno być dostosowane do potrzeb indywidualnych lub grupowych według następujących kierunków:

• przeznaczyć każdego dnia określony czas na medytację Słowa Bożego;
• zarezerwować każdego dnia chwile na nawiedzenie Jezusa Eucharystycznego;
• okresowo podtrzymywać spotkania braterskie z innymi kapłanami, dla pomocy wzajemnej /gromadzić się na modlitwie, współudziału i pomocy/;
• wprowadzać w życie i ożywiać spotkania Biskupa z kapłanami /ustalając dyrektorium, formację stałą, duszpasterstwo kapłanów/;
• odmawiać codziennie modlitwę maryjna z prośbę o wierność złożonym obietnicom.

Analogicznie i po dokonaniu uzupełnień na wszystkich płaszczyznach /ludzkiej, duchowej, intelektualnej i pastoralnej, można programować formacje dla grup apostolskich/ parafii, dekanatu, archiprezbiteratu i w stowarzyszeniach /według programów szczegółowych, zasad itp./.

FORMACJA CIĄGŁA W DUCHOWOŚCI ZAKONNEJ

Konstytucje czy normy zgromadzeń mówią o formacji ciągłej wprost. Księży Misjonarzy – Normy n 39-41 /ma być zaprogramowana/; Chrystusowców n 192-202 /dzień wolny, czasopisma, egzaminy, studium duszpasterskie/; Paulini n 116-128, Filipini, Kapucyni n 136.

Uwzględniają głównie formację intelektualną, pastoralną, śluby, życie modlitwy, życie wspólnotowe.Słabo albo wcale nie porusza się problematyki formacji ludzkiej i duchowej.

Temat stałej formacji w życiu zakonnym staje się coraz bardziej aktualny i wymaga pogłębienia ze względu na zadania, jakie wspólnoty zakonne mają do spełnienia w Kościele.

W oparciu o Perfectae caritatis można mówić o formacji ciągłej na podstawie wezwania do ciągłego odnawiania się danej wspólnoty /PC 18/, co odnosi się nie tylko do okresu nowicjatu aż do profesji wieczystej, ale do całego życia zakonnika.

Jakość wyjątkowa życia konsekrowanego, życie wspólnotowe, realny udział i odpowiedzialność każdego za życie duchowe i rozwój zakonu, konieczność dawania odpowiedzi na niepokoje współczesnego człowieka z całą mocą i odwagą wymagają od wszystkich i każdego z osobna ustawicznego wzrastania w Chrystusie, umiejętności rozróżniania duchów, otwartości na działanie Ducha Świętego w duchu dyspozycyjności i zdolności podejmowania decyzji.

Kodeks Prawa Kan. w kan. 661 poleca: „Zakonnicy mają przez całe życie kontynuować swoją formację duchową, naukową i praktyczną, a przełożeni winni zapewnić im potrzebne do tego środki i zostawić na to czas” /Kan 660/.

1. Ramy w jakich odbywa się formacja stała osób zakonnych:
2. realia osoby wraz z jej wolnością i relacją więzi z Chrystusem;
3. wspólnota Kościoła rozpatrywana nie tylko jako miejsce wzrostu, ale także jako rzeczywistość zbiorowa, która rośnie jako ciało Chrystusa /Ef 4,13-16/;
4. charyzmat założyciela;
5. misja zbawcza Kościoła w świecie.

Wymiar osobowy, wspólnotowy i apostolski formacji stałej są ze sobą ściśle powiązane i współzależne, gdyż każdy zakonnik czy członek instytutu w całej swej niepowtarzalności jest równocześnie: członkiem Kościoła, obrazem Trójcy Św. i członkiem rodziny zakonnej, w której życie duchowe formuje się według dynamizmu życia Trójcy św. Nie można jednak z wymiaru osobowego formacji stałej wyłączyć wymiar kościelny i apostolski. Wtedy zamknęlibyśmy się w indywidualizmie i problemach domu zakonnego, a to zniszczyłoby zarówno osobę, jak i wspólnotę.

Przedmiotem pierwszorzędnym formacji, stałej jest integralny rozwój osoby aż do pełnej realizacji siebie w Chrystusie, z ukierunkowaniem na charyzmat założyciela. Oznacza to, że formacja stała pomaga każdemu stawać się osobą, która jest wezwana do bycia w Chrystusie i Kościele /łącznie z duchem założyciela/ i na tej podstawie być zdolnym do dawania odpowiedzi /sobie i światu współczesnemu/ na różne sytuacje życia społecznego, kulturalnego, na znaki czasu i na nowe potrzeby dzieła ewangelizacji tych rzeczywistości ziemskich.

Proces formacji dokonuje się wewnątrz osoby, a nie może być narzucony siłą z zewnątrz. Dokonuje się poprzez ustawiczne oddychanie wartościami ewangelicznymi w codziennym doświadczeniu modlitwy, karmienia się Słowem Bożym, sprawowania sakramentu Eucharystii i pokuty; dokonuje się przez systematyczne studium, w życiu apostolskim, poprzez wrażliwość na sytuacje i wartości niesione przez innych; dokonuje się w kontekście warunków historycznych, a więc z uwzględnieniem wpływu środowiska i instytucji kościelnych i świeckich.

Formacja stała obejmuje wszystkie wymiary osoby. Dąży więc do rozwoju uzdolnień duchowych, do pogłębienia życia duchowego, do doskonalenia gorliwości apostolskiej, do dojrzałości życia uczuciowego i relacji międzyludzkich i zmierza do przygotowania poszczególnych osób do zadań, jakie będą im powierzone. Dąży wreszcie do udoskonalania życia w stanie naśladowania Chrystusa w ubóstwie, czystości i posłuszeństwie, w warunkach konkretnego życia.

Formacja stała jest wymaganiem, które właściwe jest samej naturze człowieka. Nikt nie może bowiem zatrzymać się w rozwoju. Każdy jest świadomy, że jego zdolności rozwijają się przez otwarcie się na dążenie do równowagi i dostosowania się w sposób twórczy do warunków życia. Jednakże odkrycie formacji stałej na płaszczyźnie intelektualnej i duchowej staje się owocne wówczas, gdy przekształci się w stałą postawę i nastawienie duchowe. Nie wystarczy stwierdzić, że formacja stała ma wymiar osobowy. Trzeba ukierunkować myślenie na tę formację. Jest to trudne, gdyż droga tej formacji jest długa. Idzie ona zgodnie z rytmem rozwoju poszczególnych osób i wspólnot i ich otwartości na zaufanie i dialog; musi zderzać się z oporami człowieka do rozwoju i zmiany zarówno na płaszczyźnie kultury, wychowania i innych.

Program formacji stałej obraca się wokół pewnych podstawowych czynników, którymi są:

1. Rozpoznanie ewolucji, jaka dokonała się w dziedzinie formacji w ostatnich latach co do samych pojęć i celów. Dokonało się pewnego rodzaju przejście od formacji stałej jako rozwoju kulturalnego, doktrynalnego, apostolskiego, lub jako odnowienia duchowego i religijnego – do formacji stałej w pełnym znaczeniu słowa, która towarzyszy człowiekowi aż do zakończenia życia /Czynniki istotne życia konsekrowanego 44/.

2, Znajomość psychologii człowieka dorosłego, a równocześnie dynamiki życia w Duchu Świętym.

3. Określenie jasno przedmiotu formacji, jaki powinno się uwzględnić i równocześnie podstawowych kryteriów, według których winno się realizować samą formację. Kryterium podstawowe i jednoczące wszystkie inne pozostanie zawsze sequela Christi – naśladowanie Chrystusa /Por. Perfectae Caritatis nr 2/. Ponadto, kryteriami pozostanie wierność w czterech wymiarach: człowiekowi i współczesności; Chrystusowi i Ewangelii, Kościołowi i jego posłannictwu; życiu zakonnemu i charyzmatowi jego założyciela /Por. Zakonnicy i promocja ludzka 13-31/.

4. Wypracowanie konkretnych wskazań, które uwzględniałyby bądź poszczególnych zakonników czy zakonnice, bądź dane wspólnoty. Albo także, aby towarzyszyć osobom w określonych fazach ich rozwoju lub doświadczenia apostolskiego. Szczególnie wyraźnie winny być określone formy towarzyszenia formacyjnego w ciągu pierwszych lat pracy apostolskiej, która następują po formacji początkowej. Ponadto winny być wypracowane skoordynowane i organiczne działania w czasie zakończenia praktyki apostolskiej ostatnich dziesięciu lat, a także wówczas, gdy przygotowuje się członków wspólnoty do nowych zadań, jak np. do formacji, na przełożonych domów, przełożonych prowincjalnych, ojców duchownych itp.

5. Należy program formacji tak ustawić, aby uniknąć przypadkowości i dorywczości. Stąd powinno się potrzeby indywidualne mądrze wtapiać w elementy istotne, które przyczyniają się do dojrzałości wspólnoty zakonnej lub całej prowincji. Z tego względu przygotowanie osób do formacji stałej wydaje się pilniejsze niż przygotowanie samych przełożonych.

6. Odpowiedzialni za formację zakonną.

7. Pierwszym odpowiedzialnym za formacje jest każdy zakonnik w swojej osobistej relacji do Boga, do członków wspólnoty zakonnej i do osób, do których jest posłany z misją ewangelizacyjną.

8. Odpowiedzialną – na drugim miejscu – jest sama wspólnota zakonna, gdyż stanowi środowisko, w którym życie zakonne wyraża się i rozwija w dynamicznej jedności między jej członkami „jako znak przyjścia Chrystusa i źródło wielkiej energii apostolskiej /Istotne elementy życia zakonnego 19/.

9. Szczególne znaczenie ma odpowiedzialność przełożonych wyższych, którzy mają obowiązek troszczyć się aby członkowie zakonu, „zgodnie z przepisami zawartymi w konstytucjach, mieli zapewnione to, co jest konieczne dla nich do realizacji celu własnego powołania”/Kan. 670/.

Na koniec warto podkreślić, że odnowa życia zakonnego i sama formacja początkowa /kandydatów do życia zakonnego/ jest ściśle związana z organicznie, systematycznie i programowo prowadzoną formacją stałą wszystkich członków wspólnoty. Dlatego staje się ona w programowaniu na różnych płaszczyznach jednym z podstawowych nienaruszalnych zadań służących dobru samego Kościoła, do którego należy życie zakonne jako dar Chrystusa dla Jego Oblubienicy.

Przypisy:

^[1] Por. „To wszystko stanowi cel formacji stałej, pojmowanej jako świadome i wolne współdziałanie z dynamiką miłości pasterskiej i Ducha Świętego, który jest jej pierwotnym źródłem i stale ja podtrzymuje” PDV 70 m.

^[2] Tamże.

Archiwum KWPZM