10 września 1224 roku, jeszcze za życia św. Franciszka z Asyżu, pierwsi franciszkanie przybyli niewielką łodzią do Dover, w Anglii. Było ich wówczas dziewięciu, a już trzydzieści lat później ponad tysiąc w 49 klasztorach.Początki były trudne, bracia byli postrzegani jako szpiedzy, wagabundzi i złodzieje. Pierwsi zakonnicy św. Franciszka zostali aresztowani w Dover i zwolnieni dopiero, gdy udowodnili swoją wierność Kościołowi. Nazwano ich "szarymi braćmi" (greyfriars) z powodu szarego koloru habitów szytych z nie farbowanej wełny.
Pierwotnym miejscem, gdzie franciszkanie się osiedlili było Canterbury (1224 r.). Kolejne dwa klasztory powstały w Cornhill koło Londynu oraz w Oxfordzie, gdzie zakonnicy założyli także uczelnię franciszkańską. Wykładał tam m.in. słynny Robert Greathead (1175-1253).
Z biegiem czasu franciszkanie zyskali ogromny wpływ na życie Kościoła katolickiego w Anglii. Wielu z nich angażowało się w życie naukowe na uniwersytecie w Oxfordzie i odegrali bardzo ważną rolę w kształtowaniu się franciszkańskiej szkoły teologicznej i filozoficznej, której wpływy objęły całą Europę.
Z tego okresu najbardziej znani to: Roger Bacon (ok. 1215-1292), Jan Dunst Szkot (1265-1308), Adam z Marsh (zm. 1259), Wilhelm Ockham (1280-1349). Warto też wspomnieć, że franciszkanin o. John Peckham (1240-1292) był arcybiskupem Canterbury, a od jego imienia w Londynie powstała dzielnica Peckham.
Angielska prowincja franciszkanów rozwijała się aż do czasów reformacji. Po 1517 roku zaczęło się prześladowanie Kościoła katolickiego. Ostatecznie król Henryk VIII (1491-1547) w latach 1538-1539 zlikwidował wszystkie zakony katolickie, w tym franciszkanów (wówczas to około 1700 braci i 60 klasztorów). Wielu z nich zostało skazanych na wygnanie z kraju.
Sami franciszkanie w Europie oficjalnie w 1517 roku podzielili się (na mocy bulli papieża Leona X "Ite et vos ad vineam meam") na Zakon Braci Mniejszych zwanych "obserwantami" (w Polsce znani jako reformaci i bernardyni) oraz Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych. W roku 1619 pełną niezależność uzyskała trzecia gałąź – Zakon Braci Mniejszych Kapucynów.
Po 1517 roku, mimo restrykcji i prześladowań w Anglii i Walii franciszkanie nadal w ukryciu prowadzili działalność religijną. Przykładem może być o. Jan Wall (1620-1679) z Zakonu Braci Mniejszych, który przez 22 lata pracował jako kapłan w hrabstwie Worcester, pod przybranym nazwiskiem, jako Franciszek Webb. W 1678 roku został uwięziony, a po kilku miesiącach skazany na karę śmierci za to, iż był kapłanem katolickim.
O. Wall należy do grupy 40 męczenników, zamordowanych w czasie prześladowań katolików w Anglii i Walii w latach 1535-1679. W tej grupie jest jeszcze jeden franciszkanin z Zakonu Braci Mniejszych – św. Jan Jones (1559-1598). Zostali oni kanonizowani w 1970 roku przez papieża Pawła VI.
Nie zważając na trudności, każda z gałęzi zakonu franciszkańskiego próbowała przez kolejne wieki powrócić na Wyspy. Dla Zakonu Braci Mniejszych przyczółkiem była Francja (do rewolucji w 1793 roku), a później Belgia. Zakon ten mocniej zakorzenił się w Anglii i Szkocji dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Dziś tworzą w Wielkiej Brytanii Prowincję Niepokalanego Poczęcia z ośmioma wspólnotami zakonnymi.
Pod koniec XVI wieku, kiedy prześladowania nieco zelżały, przybyli do Anglii pierwsi kapucyni, bracia Benedykt i Chryzostom. Jeden Anglik, drugi Szkot. Kanoniczne początki prowincji Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów w Anglii sięgają jednak dopiero roku 1850.
Dziś bracia kapucyni Prowincji brytyjskiej obecni są w pięciu wspólnotach: Pantasaph, Chester, Oxford, Erith i Preston. Głównie zajmują się pracą parafialną oraz duszpasterstwem akademickim.
Na początku XX wieku także władze Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych postanowiły, aby reaktywować obecność zakonu w Wielkiej Brytanii. W 1906 roku przybył tam franciszkanin z Malty o. Bonawentura Sceberras. Rok później w Portishead powstał pierwszy od czasów reformacji klasztor zakonu na terenie Anglii. Kolejne powstały w Liverpoolu (1926 r.) i w Manchesterze (1929 r.).
Obecnie franciszkanie konwentualni tworzą delegaturę Anglii, Irlandii i Szkocji, której patronem jest pionier misji z 1224 roku – bł. Aniello z Pizy. Bracia pracują w 10 klasztorach.
oprac. red.
Na zdjęciu, kaplica z XIII wieku, jedyna pozostałość z pierwszego klasztoru franciszkanów w Anglii / fot. S. Majcherczyk OFMConv
