Książka pt. „Od Teb przez naddunajskie pustelnie do jasnych wzgórz” (Zarys dziejów Paulinów na przestrzeni prawie ośmiu wieków) niedawno ukazała się na rynku wydawniczym. Opracowanie wydane przez Wydawnictwo Zakonu Paulinów „Paulinianum” i Wydawnictwo „Koronis” przygotowali: Józef Kuffel i o. Konstancjusz Kunz, paulin.Książka jest bogato ilustrowana, liczy 183 strony. Opracowanie graficzne wykonał Grzegorz Górnikiewicz.
Generał Zakonu św. Pawła Pierwszego Pustelnika
Częstochowa – Jasna Góra, 2009.03.02
Sesja naukowa „Paulini w służbie Kościoła i wielu narodów”
zorganizowana na Jasnej Górze w dniach 11-13.12.2008 r. z racji
Jubileuszu 700-lecia zatwierdzenia Zakonu przez Stolicę Apostolską oraz
nadania Reguły św. Augustyna, przyniosła nam także ważne pytanie – czy
tymi „okruchami okruchów” – tym wszystkim, co szczęśliwie przetrwało do
naszych dni na Węgrzech, w Chorwacji, w Niemczech czy w Polsce, co
szczęśliwie ostało się tylu burzom dziejowym w klasztorach i kościołach
paulińskich jest w ogóle możliwym zobrazować i przedstawić tę
wielowiekową posługę Zakonu Paulinów? Czy jest dziś możliwym
zaprezentować ten cały wkład pauliński do naszej kultury i cywilizacji
chrześcijańskiej?
Spojrzenie w dzieje Zakonu paulinów odkrywa nam perspektywę zmian,
jakie dokonywały się na przestrzeni minionych kilku wieków: zmian
społecznych np. upadku magnackich latyfundiów, zmian politycznych –
odejście monarchii i dynastii królewskich, zmian kulturowych – późne
średniowiecze, renesans, barok, rokoko, do sztuki nowoczesnej, czy
zmian ekonomicznych – zmian formy własności czy walorów pieniężnych. To
wszystko tworzyło grunt także dla wielu zmian wspólnoty paulińskiej.
Wspólnoty zakonnej, która doświadczana przecież była „świętymi wojnami”
– np. o grób święty czy przeciw heretykom, najazdami na ziemie
europejskie islamskich Turków, wpływami Reformacji i odpowiedziami
kontrreformacji. Ale to są tylko segmenty historycznego podglebia
paulińskiej kultury.
We współczesnym kryzysie kultury trzeba nam dziś przypomnieć, że we
wszystkich tych zmiennych sytuacjach, kultura paulińska ocalała,
zbierała i jednoczyła różnorodne elementy. Przez cały miniony okres 7.
wieków, w działalności i aktywności paulinów na polu kultury
chrześcijańskiej – owszem – z jednej strony dobrze widoczne są wpływy i
ślady „ducha czasu”. Ale z dru¬giej strony widoczne jest także jak
katolicyzm był jednak jak skała dla paulińskiego programu. Był on
bowiem stałym wymiarem w długim trwaniu Zakonu. Tożsamość, jednorodność
poglądu na świat oparta więc była na nauce Kościoła, a szczególnie na
wielkim systemie teologicznym św. Tomasza z Akwinu. To on wyznaczał
pauliński program duchowy, który był przenoszony do ludzi poprzez
posługę katechetyczną i duszpasterską, edukacyjną aktywność w szkołach
klasztornych i wyrażał się w sposobach historycznej egzystencji.
Chociaż zmieniały się granice państw, upadały trony, paulini z
wiernością działali w strukturach i organizacji Kościoła katolickiego.
Uprawiana przez nich filozofia niebyła odseparowana od teologii.
Podobnie sztuka rozwijała się w relacji od potrzeb i oczekiwań
organizacji kościelnej. Zawsze była bliska potrzebom wiary i życia
ludzi.
W głoszeniu Ewangelii, paulini jako Polacy, Węgrzy, Chorwaci,
Słowacy, Niemcy – tak we własnym życiu duchowym jak i duszpasterskim,
sami nie będąc wolnymi od skutków zawieruch dziejów i politycznych
dezintegracji własnych państw czy narodów, odnajdywali stale mocne
oparcie w duchowym dorobku cywilizacji łacińskiej. W solidnym oparciu o
Ewangelię Chrystusową. Nawet emancypacja prowincji polskich paulinów,
najpierw spod zarządu Prowincji węgierskiej, a następnie wyodrębnienie
z kasowanego w 1786 r. Zakonu, które pozwoliły paulinom w ogóle
przetrwać, dobitnie świadczą po wiekach o tym.
Transformacja paulinów jako zakonu samotników, eremitów w zakon
wspólnotowy, klasztorny pozostaje od wieków średniowiecznych wielkim
znakiem. Eremicka mądrość otwarła drogę do pragmatyzmu monastycznego.
Stał się on podstawą aktywności paulinów na polu ekonomii, edukacji,
nauki i sztuki. Klasztory stały się ważnym czynnikiem w ówczesnym
porządku – tak w Polsce, jak i na Węgrzech czy w Chorwacji. Paulini
jako przeorowie, prowincjałowie czy generałowie zakonu wypełniali nie
tylko różne funkcje w życiu Kościoła jako np. biskupi, ale i wżyciu
polityczno-społecznym jako np. doradcy królewscy.
Kiedy u początku XVI wieku kultura zachodnia wciąż obawiała się
zmian, paulini jako pierwsi na kontynencie otworzyli pierwszą publiczną
wyższą szkołę Gymnasium w Lepoglawie w Chorwacji w 1503 r. To było
takie swoiste chorwackie Monte Cassino. W systemie paulińskiej edukacji
studenci czytali: Cycerona, Owidiusza i Wergiliego, a filozofii uczyli
się w oparciu o „Logikę Arystotelesa”. Tak paulini otwierali okna szkół
klasztornych na humanistyczne horyzonty. A to wszystko działo się w
czasie postępującej konkwisty Turków ottomańskich, zeświecczenia
łacińskiej kultury na zachodzie Europy, poszerzania geograficznych
obszarów dla nowych wpływów Starej Europy.
Renesans sztuki paulińskiej jest najlepiej znany dzięki
architekturze i rzeźbie. Paulińskie szkoły, liturgia i literatura były
wielojęzykowe, (np. głagolica w Chorwacji), a łacina ustępowała miejsca
mowie narodowej. Paulini przeszczepiali na grunt lokalnych społeczności
idee renesansu. Pisali w języku narodowym. Na uwagę zasługuje tu
aktywność umysłowa – wypracowywali teologiczną i filozoficzną
terminologię w czasie dysput. W XVI i XVII w. zaangażowali się w obronę
doktryny katolickiej przeciw protestantom.
Artyści nie będący paulinami nawiązywali w swoich motywach i
tematach artystycznych do paulińskiej ideologii – programu
artystycznego sztuki baroku. Ukazywali związek życia z życiem
nadprzyrodzonym, związek człowieka z Najwyższym istnieniem, harmonię
życia. Bezpośredni wgląd w dziedzictwo paulinów potwierdza ich ważność
dla rozwoju nauki i edukacji (filozofia, prawo, medycyna, filologia).
Szerzyli wiedzę praktyczną. Ojcowie i bracia zakonu paulińskiego nie
pracowali tylko jako zakrystianie, spowiednicy czy kaznodzieje. Paulini
byli także aptekarzami, malarzami, ogrodnikami, farmerami, śpiewakami,
zegarmistrzami, rzeźbiarzami i budowniczymi. Taka była skala
paulińskiego działania.
Chociaż wciąż do końca nieznane są nam motywy, dlaczego 7 lutego
1786 r. cesarz Austro-Węgier Józef II podpisał kasatę Zakonu paulinów,
to jednak jesteśmy spadkobiercami tych paulinów, którzy od XIII w.
pra¬cowali dla Królestwa Bożego w paulińskich klasztorach rozsianych w
Europie od Adriatyku do Bałtyku. Paulinów, którzy pracowali dla
jedności chrześcijańskiej Europy. Pracowali, by także ten współczesny
nam świat miał swoją historię. I także on poznał swojego Zbawiciela.
Dziś przypominamy sobie to wszystko nie po to, aby dokonywać
jakiejś gloryfikacji czy pozytywnej samooceny wkładu paulinów, lecz
mówimy o tym – bo o tym dobrze wiemy z własnego doświadczenia i z
dziejów zakonnej wspólnoty. A za to wszystko, co z łaski Bożej dane nam
było zrobić – dziękujemy dziś Maryi jako naszej Matce i uwielbiamy Jej
Syna!
Książka „Od Teb przez naddunajskie pustelnie do jasnych wzgórz” ma
nam przybliżyć historię Zakonu Paulinów i posługi Kościołowi na
przestrzeni siedmiu wieków. Wyrazy wdzięczności kieruję w stronę
Autorów niniejszej publikacji. Mam nadzieję, że przyczyni się ona do
popularyzacji historii i duchowości Zakonu Świętego Pawła Pierwszego
Pustelnika.
Izydor Matuszewski
Spis treści
Słowo wstępne (s. 5)
Św. Paweł Pierwszy Pustelnik (s. 7)
Pielgrzymka do klasztoru św. Pawła Pierwszego Pustelnika w Egipcie (s. 21)
Jasnogórskie Pawełki (s. 31)
Powstanie Zakonu (s. 41)
Eremy i kościoły paulińskie (s. 52)
Paulini w Polsce (s. 65)
Jasnogórski panteon paulinów (s. 85)
Zasłużeni konfratrzy Zakonu (s. 123)
Rozpoczęcie i zakończenie Roku Jubileuszowego (s. 139)
Kazanie Prymasa Polski kard. Józefa Glempa (s. 142)
o. prof. Andrzej Napiórkowski: Apel Jasnogórski (s. 146)
Kazanie o. Józefa Płatka (s. 149)
o. Stanisław Tomoń, dyrektor Biura Prasowego Jasnej Góry: Kard. Tarcisio Bertone na Jasnej Górze (s. 154)
Homilia kard. Tarcisio Bertone (s. 162)
abp Józef Michalik, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski: Jubileuszowe słowa podziękowania (s. 165)
Aneksy (s. 167)
Publikacje wydawnictwa PAULINIANUM (s. 181)
