Ks. Jan Chrapek CSMA, przełożony generalny Michalitów
PREZENTACJA DOKUMENTU KONGREGACJI DS. WYCHOWANIA KATOLICKIEGO
DOTYCZĄCEGO FORMACJI SEMINARYJNEJ KLERYKÓW W DOBIE ŚRODKÓW SPOŁECZNEGO KOMUNIKOWANIA
Zebranie plenarne KWPZM, Gostyń-Święta Góra, 10-11 maja 1988 r.
Od czasu zmechanizowania pisma wynalazkiem druku obserwujemy przyśpieszony rozwój odkryć i przemian w zakresie technik międzyludzkiego komunikowania. Szczególny wpływ na te przemiany miało wynalezienie elektryczności. Obserwuje się od tego czasu niemal, lawinowy rozwój technik komunikowania i udoskonalań w ich ramach.
Radio, film, telewizja, komputery i satelity komunikacyjne, to tylko najważniejsze wynalazki charakteryzujące drogę rozwoju nowoczesnych technik komunikowania. Każdy z wynalazków ułatwiał coraz bardziej przekazywanie treści dużym zbiorowościom odbiorców. Dlatego też w/w przemiany powodowały zainteresowanie wszelkiego rodzaju instytucji pragnących mieć wpływ na ludzi.
Przyczyny bezpośredniego zainteresowania były i są różne. Nie zawsze mają one na celu dobro człowieka. Najczęściej były one dyktowane potrzebami reklamy komercyjnej i ideologicznej.
Kościół również z uwagą śledził i śledzi drogi rozwoju tych technik i to nie tylko dlatego, by instrumentalnie wprząc je w dzieło głoszenia Dobrej Nowiny, ale także dlatego, ponieważ coraz bardziej uświadamiał sobie, iż kształtują one określony sposób człowieka naszych czasów, który jest przecież – jak zawsze – troską Kościoła i drogą jego rozwoju.
Stosunek Kościoła do nowych technologii komunikowania na przestrzeni ostatniego stulecia ulegał ewolucji i rozwijał się według następujących etapów:
obronno-moralizatorski – chodziło w całym nauczaniu o uchronienie członków Kościoła od zgubnych wpływów treści przekazywanych zwłaszcza przez wielonakładową prasę. Okres ten trwał do papieża Piusa XI.
okres instrumentalnego stosunku do środków komunikowania charakteryzował się uświadomieniem sobie roli tych narzędzi w pracy Kościoła i podkreślano potrzebę wprzęgnięcia ich do pracy duszpasterskiej Kościoła. Trwał ten okres poprzez pontyfikat papieży: Piusa XI i Piusa XII.
okres refleksji teologicznej nad naturą nowych technologii komunikowania /po Soborze Wat. II/. Czas ten związany jest z publikacją Dekretu Soborowego „Inter Mirifica” oraz dokumentu posoborowego – poszerzającego soborową refleksję: „Communio et progressio”.
Historia prac nad dokumentem
Kongregacja d/s wychowania katolickiego idąc za wskazaniami 16 punktu „Inter mirifica” oraz 111 punktem Instrukcji posoborowej „Communio et progressio”, postanowiła opracować dokument wykonawczy, mający na celu zainspirowanie katolickich instytucji naukowych problematyką dotyczącą natury nowych technik komunikowania oraz skutków ich obecności w życiu społeczeństw współczesnych. I tak już w 1975 roku rozpoczęto pracę nad specjalnym dokumentem.
Wtedy to właśnie przygotowano pierwszy schemat takiegoż dokumentu i poddano go szerszej dyskusji przeprowadzając w 1977 roku specjalną ankietę. Wyniki tejże ankiety w 1978 r. pogrupowano w trzech blokach tematycznych.
Pierwszy mówił o roli i możliwościach Środków Społecznego Komunikowania w zakresie ewangelizacji. Drugi starał się zwrócić uwagę na wychowanie do krytycznego stosunku do niektórych treści lansowanych przez te środki. Ostatni wreszcie blok zmierzał do ukazania problematyki związanej z działalnością poprzez te środki. Miała więc ona charakter instruktażowy.
Tak opracowane wyniki stały się podstawą do kolejnego schematu Instrukcji przedstawionej zebraniu plenarnemu Kongregacji w 1979 roku. Schemat ten miał pięć części.
Pierwsza uświadamiała przyczyny, dla których Kościół dziś powinien się z wielką uwagą zająć nowymi technikami komunikowania. Druga mówiła o przedmiocie i podmiocie wychowania w tym względzie. Trzecia zajmowała się reperkusjami obecności całej rzeczywistości tych środków w życiu kapłańskim szeroko pojętym. Czwarta i piąta zaś zawierały wytyczne do nauczania przedmiotu środków masowego komunikowania w seminariach.
Tekst ten jednak uznano za zbyt negatywno-obronny i dlatego odrzucono go zalecając w 1980 r. opracowanie nowej wersji na rok 1981. Tę wersję przedyskutowano następnie z Kongregacją d/s Środków Społecznego Komunikowania, która zasugerowała nowe elementy. Stały się więc one podstawą do .opracowania kolejnych wersji przez specjalnie do tego wyłonioną Komisję, która następnie pracowała przez trzy lata nad udoskonalaniem ostatecznej wersji Instrukcji podpisanej i ogłoszonej 19.XII.1986 r.
I tak ostateczna wersja Instrukcji składa się z trzech części, nosi dość oryginalny charakter i zawiera bibliografię do dalszego pogłębiania problematyki środków społecznego komunikowania.
We wstępie są problemy definicyjne związane z komunikowaniem międzyludzkim.
Zwraca on poza tym uwagę na niezwykłą rolę przemian w zakresie technologicznych sposobów komunikowania. Podkreślone jest przy tym, iż techniki te tworzą nową jakość życia społecznego oraz kształtują inną od wcześniejszej wrażliwość. Wrażliwość człowieka żyjącego w symbiozie z tymi środkami i posługującego się nimi jest wrażliwością holistyczną a postrzeganie ma charakter mozaikowy w odróżnieniu od linearnego, które jest owocem kultury alfabetu.
Tak kształtowany kontekst życia Kościoła i Jego pracy wymaga – jak się dalej potwierdza w Instrukcji – odpowiedniego przygotowania księży i nie tylko, tak, by znali naturę nowych technik, ich możliwości i reperkusje obecności oraz, aby posiadali właściwy krytycyzm wobec samych środków jak też treści przez nie przekazywane.
Formacja kapłańska do życia w obecności tych środków ma posiadać charakter integralny tzn. należy nie tyle wprowadzać nowy przedmiot dotyczący tej problematyki do programu kształcenia seminaryjnego, ile starać się przy okazji innych przedmiotów pokazywać wzajemne związki.
Instrukcja proponuje trzy poziomy kształcenia w tym względzie. Pierwszy poziom dla wszystkich zmierzać powinien do wychowania kleryków w umiejętności krytycznego odbioru /a więc powinna nauczyć ich ona języka i gramatyki, którymi posługują się te środki/. Drugi poziom kształcenia w tym względzie powinien zmierzać do nauczania przyszłych księży umiejętnego posługiwania się tymi środkami w duszpasterstwie. Umiejętnego – znaczy szanującego naturę tych środków. Trzeci poziom zmierzać powinien do przygotowania specjalistów – profesorów.
Druga więc część Instrukcji zawiera normy szczegółowe, wytyczne tematyczne do tak przewidzianego kształcenia w tym względzie. Ponadto zamieszczone są dwa dodatki. Pierwszy zawiera wykaz najważniejszych tekstów z nauczania Kościoła w tym względzie. Drugi dodatek zawiera wykaz tematów szczegółowych do dalszych refleksji naukowych.
Archiwum KWPZM