Parzyszek Czesław SAC, Istotne treści nauczania Jana Pawła II o życiu konsekrowanym

Ks. Czesław Parzyszek SAC, profesor UKSW

ISTOTNE TREŚCI NAUCZANIA JANA PAWŁA II O ŻYCIU KONSEKROWANYM

Wstęp 

Rozpocznijmy refleksję nad nauczaniem Jana Pawła II od analizy przemówień Jana Pawła II, skierowanych do osób konsekrowanych (zakonnych), zwłaszcza w pierwszych pięciu latach Jego pontyfikatu. Jest ich wiele. Najczęściej są to przemówienia wygłaszane do przełożonych, do sióstr zakonnych poszczególnych rodzin, do zakonów męskich, do instytutów kontemplacyjnych, a także do Instytutów Świeckich. Są to również przemówienia okolicznościowe, skierowane z różnych okazji i w różnych częściach świata. Chodzi nam o podkreślenie najważniejszych – wybranych – elementów, dotyczących życia konsekrowanego. Warto do nich wracać, bo są one podyktowane miłością Papieża do osób życia konsekrowanego.

Warto podkreślić na samym początku, że w przemówieniach papieskich i różnych jego dokumentach w pierwszym etapie jego pontyfikatu, występują różne pojęcia odnośnie do życia konsekrowanego. Na początku swego pontyfikatu Jan Paweł II używa najczęściej wyrażenia życie zakonne, wspólnoty zakonne, zakonnicy itp. Zresztą w tym czasie istniała też Kongregacja  ds. Zakonów i Instytutów Świeckich. Z czasem przekształciła się ona w Kongregacje ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego oraz Papieską Radę ds. Świeckich. W związku z tym w późniejszych dokumentach najczęściej pojawia się słowo: życie konsekrowane czy osoby życia konsekrowanego. Zatem nie należy się dziwić, że w opracowaniu te terminy się mieszają i są traktowane zamiennie. W cytowaniu dokumentów papieskich i jego przemówień używa się tych wyrażeń, które w nich występują. Natomiast w interpretacji autor posługuje się wyrażeniami docelowymi, jak życie konsekrowane czy osoby życia konsekrowanego.

1.    Wielka miłość Jana Pawła II do życia konsekrowanego

Nie sposób inaczej rozpocząć wszelkie refleksje na ww. temat bez podkreślenia na samym początku wielkiej miłości Ojca Świętego Jana Pawła II do osób konsekrowanych. Widoczna jest ona podczas każdego spotkania z osobami konsekrowanymi; jest widoczna w każdym przemówieniu papieskim. Każde tchnie tą miłością.

Od pierwszego spotkania z 12.000 sióstr zakonnych w Rzymie w dniu 10 listopada 1978 roku^[1] aż do ostatniego tchnienia (w obecności SS. Sercanek na Watykanie), zawsze znajduje się podziw i radość Papieża z obecności osób życia konsekrowanego. Wyraża je Jan Paweł II w słowach: cieszę się Waszą obecnością; serdecznie Was witam, jakże nie radować się Waszą obecnością; od Was szczególnie wiele oczekuję i szczególnie wiele się spodziewam; Wy na różne sposoby dajecie świadectwo o skarbie powierzonym Kościołowi przez samego Chrystusa – o skarbie niezrównanym rad ewangelicznych; pragnę zwrócić się do „życia Kościoła” w całym jego najgłębszym dynamizmie … niosąc w sobie całe bogactwo tradycji^[2] itp.

Na innym miejscu Papież wypowie słowa wielkiego uznania, które wiąże się z konkretnymi oczekiwaniami ze strony Kościoła: „Wasze powołanie zarówno wczoraj, jak i dziś jest największego uznania ze strony papieża i Kościoła. Toteż pragnę Wam wyrazić pełne uznanie i zachęcić do wytrwania w obranej drodze, którą warto iść z nowym duchem i entuzjazmem. Pamiętajcie, że papież towarzyszy Wam swoją modlitwą i raduje się z Waszej wierności powołaniu, Chrystusowi i Kościołowi^[3]”. Źródłem papieskiej radości jest godna pochwały wierność powołaniu i wielka żywotność zakonów łącznie z powrotem do bardziej ewangelicznego ideału, ze wzrostem solidarności pomiędzy rodzinami zakonnymi i ze zwiększonym zaangażowaniem na rzecz ubogich i potrzebujących^[4].

Źródłem jego wielkiej miłości do osób życia konsekrowanego jest przede wszystkim wielka wiara Ojca Świętego i miłość do Kościoła, którego wybraną cząstka są osoby życia konsekrowanego. Dał temu wyraz w przemówieniu w dniu 7 marca 1980 roku: „Wyrażając moje uznanie dla tego zobowiązania, przede wszystkim pragnę Was zapewnić, że bardzo cenię sobie wszystko to, co reprezentuje, w strukturze Ciała Mistycznego, specjalny charyzmat życia zakonnego. Życie zakonne bowiem stanowi wielkie bogactwo Kościoła: bez zakonów, bez życia poświęconego Bogu, Kościół nie byłby w pełni sobą”^[5].

Nowym odkryciem roli życia konsekrowanego i jego posłannictwa był twórczy udział kard. Karola Wojtyły w obradach Soboru Watykańskiego II. W wielu przemówieniach do osób konsekrowanych Jan Paweł II przytacza długie cytaty z Soboru Watykańskiego II^[6]. Ponadto, dały o sobie znać doświadczenie Kard. Karola Wojtyły jako Pasterza Kościoła Krakowskiego^[7]. I wreszcie, należy to z mocą podkreślić, widoczny jest wpływ duchowości niektórych rodzin zakonnych na życie i osobowość Jana Pawła II^[8].

Na innym miejscu Papież powie wyraźnie, że życie zakonne nie jest własnością jakiegoś instytutu. Jest ono darem Bożym, który Kościół otrzymał od Boga. Stanowi dziedzictwo oraz rzeczywistość, którą Kościół żyje od wieków. Doświadczenie życia zakonnego przewyższa wszelkie różnice socjokulturowe, jakie się zmieniają w zależności od kraju. Przewyższa też wszelkie opisy i definicje tworzone przez ludzi a także wyrasta ponad rozmaitość realizacji i poszukiwań dzisiejszych. Papież wysuwa dlatego prosty wniosek: „Trzeba szanować i kochać to bogate dziedzictwo duchowe. Należy słuchać i naśladować tych i te, którzy potrafili lepiej urzeczywistnić ideał życia ewangelicznego; a było ich tak wielu…”^[9].

Papież nie zapomina też o tej formie życia konsekrowanego, jakim są Instytuty Świeckie. Pierwsze spostrzeżenia zawarł on w przemówieniu podczas audiencji 350 uczestników Kongresu oraz Generalnego Zebrania Światowej Konferencji Instytutów Świeckich w dniu 28 sierpnia 1980 roku. Powiedział wówczas: „Wasz stan życia konsekrowanego jest szczególnym darem Ducha Świętego dla naszych czasów, aby pomagać … w rozwiązywaniu napięcia pomiędzy obiektywnym otwarciem na wartości współczesnego świata (stan autentycznie świecki) a całkowitym oddaniem swego serca Bogu (duch konsekracji). Tak więc Wy tkwicie w samym centrum konfliktu, który porusza i rozdziera duszę współczesnego człowieka”^[10]. Jan Paweł II wskazuje na trzy warunki skuteczności ich posłannictwa: być prawdziwymi uczniami Chrystusa, być ludźmi kompetentnymi tak w zakresie wiedzy jak i doświadczenia oraz umieć przemieniać świat od wewnątrz^[11].

Jan Paweł II mówiąc osobach życia konsekrowanego (zakonnikach i zakonnicach) nie zapomina również o braciach zakonnych. Dał temu wyraz  w czasie drugiej podróży do Afryki w mieście Ibadan w dniu 15 lutego 1982 roku. „pragnę w szczególny sposób wspomnieć o braciach zakonnych i wyrazić im swoje uznanie i zachętę. Wasze powołanie, drodzy Bracia, nie jest z pewnością łatwe, zwłaszcza dlatego, że duch świata nie docenia ubóstwa ewangelicznego ani pokornej służby. Jesteście wezwani, by naśladować Chrystusa życiem odznaczającym się całkowitym oddaniem, które najczęściej nie cieszy się publicznym uznaniem. Wielu ludzi nie rozumie Waszego powołania … Wy sami natomiast nie winniście nigdy kwestionować Waszej tożsamości. Świadomość powołania, radość, która Was przenika i pokój, który z Was wypływa oraz Wasze gorliwe zaangażowanie apostolskie w pracy dla dobra ludzi, którym służycie, są wymownym świadectwem mocy Chrystusowej łaski i wyższości Jego miłości”^[12].

Nie sposób tej miłości Jana Pawła II do życia konsekrowanego wypowiedzieć czy opisać. To czuło się sercem. Zresztą, Papież dawał temu osobiste świadectwo podczas przemówień w danych miejscach, m.in. w Wadowicach, czy Krakowie. Należy ją zauważyć. Trzeba ją przekazać młodemu pokoleniu i naszym wspólnotom. Ona zobowiązuje na wieloraki sposób. Czując tę miłość należy się modlić o wyniesienie sługi Bożego Ojca Świętego Jana Pawła II, aby jeszcze bardziej stał się Orędownikiem życia konsekrowanego.

2.    Wielkość powołania do życia konsekrowanego

Na wielu miejscach Jan Paweł II podkreśla wielkość i piękno powołania do życia konsekrowanego. Studium tego tematu jest szczególnie potrzebne nam dzisiaj, gdy nie zawsze rozumiemy istotę i treść powołania do życia konsekrowanego. Może to łączyć się z utratą tożsamości osoby konsekrowanej, ucieczką w świat działania, a nawet jego utratą.

Już w pierwszym spotkaniu Jana Pawła II z osobami konsekrowanymi, Papież ukazuje głębię i wielkość powołania do życia konsekrowanego. Jest ono darem Boga, który przyjmuje dana osoba, gotowa do oblubieńczego oddania się Jemu samemu^[13]. Powołanie to płynie z żywej wiary, otwierającej przed człowiekiem ostateczną perspektywę spotkania z samym Bogiem, który sam jest godzien miłości „ponad wszystko”, miłości wyłącznej i oblubieńczej^[14]. „Powołanie to jest jak iskra, która zapala w duszy ów „żywy płomień miłości”, o jakim pisał św. Jan od Krzyża”^[15]. Powołanie  do życia konsekrowanego  nazywa Jan Paweł II skarbem Kościoła i  żywym znakiem „przyszłego wieku”, który bardzo wrasta w życie codzienne Kościoła i społeczeństwa i przenika jego najczulsze tkanki^[16], a jednocześnie znajduje się w samym „sercu” zakonności^[17].

Te same treści przypomni Jan Paweł II podczas spotkania z siostrami zakonnymi na Jasnej Górze w dniu 5 czerwca 1979 roku^[18]. Powie także i takie słowa: „Bezcenny jest, Drogie Siostry, ten żywy znak, jaki każda z Was stanowi wśród ludzi. Tak więc bardzo ważne jest wszystko, co czynicie, ale jeszcze ważniejsze od tego, cokolwiek czynicie, jest to, że jesteście i kim jesteście!”^[19].

W podobny sposób wyraża się Jan Paweł II o powołaniu do życia konsekrowanego w pierwszym spotkaniu do przełożonych męskich. „Powołanie zakonne jest wielką sprawą Kościoła dziś. Przede wszystkim należy ono do duchowej pełni, którą w Ludzie Bożym wzbudza i kształtuje sam Duch Święty – Duch Jezusa Chrystusa”^[20]. I dodał: „Bez zakonów – bez życia „konsekrowanego” poprzez śluby czystości, ubóstwa i posłuszeństwa – Kościół po prostu nie byłby w pełni sobą”^[21].

Na polskiej ziemi, w przemówieniu do przełożonych żeńskich zgromadzeń zakonnych na Jasnej Górze w dniu 5 czerwca 1979 roku zawarł piękno powołania do życia konsekrowanego w jednym zdaniu: „Powołanie zakonne to jest kwiat Ewangelii”^[22]. Tę myśl rozwija Ojciec Święty w tym samym dniu na Jasnej Górze w przemówieniu do sióstr zakonnych, gdy mówi: „Temat „powołanie zakonne” jest jednym z najpiękniejszych wśród wszystkich, jakimi przemówiła do nas i stale przemawia Ewangelia”^[23]. I w dalszym ciągu swego przemówienia Papież przytacza słowa z przemówienia do sióstr zakonnych w Rzymie, w którym określa powołanie zakonne jako szczególny skarb Kościoła^[24].

W przemówieniu do polskiej młodzieży duchownej na Jasnej Górze w dniu 8 czerwca 1979 roku, dopowiedział: „Wy sami nie wiecie, jak jesteście piękni wówczas, kiedy znajdujecie się w zasięgu słowa Bożego i Eucharystii. Sami nie wiecie, jacy jesteście piękni, kiedy obcujecie z bliska z Chrystusem, z Mistrzem, starając się żyć w Jego Łasce uświęcającej… Pamiętajcie, że cieszę się każdym powołaniem kapłańskim, każdym powołaniem zakonnym, jako szczególnym darem Chrystusa Pana dla Kościoła, dla Ludu Bożego”^[25].

Ten zachwyt nad powołaniem do życia konsekrowanego przewija się we wszystkich przemówieniach Jana Pawła II, kiedy kierował swoje słowa do członków kapituł generalnych w Rzymie. Trudno w tym miejscu cytować konkretne pochwały z racji wielości papieskich przemówień. Racją zachwytu Papieża nad wielkością życia konsekrowanego jest piękno o głębia charyzmatów założycieli poszczególnych Rodzin zakonnych. Wystarczy przejrzeć tytuły wystąpień papieskich, aby przekonać się, jak bardzo Jan Paweł II ceni powołanie do życia konsekrowanego^[26]. Równocześnie wskazywał na piękno powołania założycieli danych rodzin zakonnych. Prawie zawsze nawiązywał do nauki Soboru Watykańskiego II.

Jan Paweł II jednak ze szczególną miłością spogląda na powołania do życia kontemplacyjnego. W spotkaniu z siostrami różnych zgromadzeń zakonnych w Nursji w dniu 23 marca 1980 roku, Papież powiedział: „Wy, Najdroższe Siostry, nic innego nie pragniecie jak dążyć do Boga w czystości serca, w samotności, w milczeniu i w modlitwie – tej myślnej i tej chóralnej opus cui nihil praeferendum, sprawiając w ten sposób, że nie ma przystępu do Waszego ducha, ani z niego nie wychodzi nic, co by nie było zgodne z Bogiem i co by nie prowadziło do Niego”^[27]. Chyba zbyteczny jest wszelki komentarz do takiego tekstu. Można tu dopatrzyć się głębszej znajomości Jana Pawła II dzieł wielkich ludzi kontemplacji.

W Orędziu na zebraniu plenarnym Św. Kongregacji Zakonów i Instytutów Świeckich w dniu 7 marca 1980 roku, odwołując się do dekretu Perfectae caritatis Soboru Watykańskiego II, Papież przypomniał, że nie ograniczył się on tylko do stwierdzenia, że zakony kontemplacyjne zachowują także dziś znaczenie i rolę nader ważną, ale ponadto podkreślił bardzo istotne elementy życia kontemplacyjnego i jego pozycję w Kościele stwierdzając, że zajmowane przez nie miejsce w Ciele Mistycznym Kościoła jest „cząstką szczególną” (praeclara pars). Uzasadniając to stwierdzenie Jan Paweł II nadmienił, że „Zakonnicy i zakonnice instytutów kontemplacyjnych rzeczywiście „składają Bogu wzniosłą ofiarę czci”, przynoszą chwałę Ludowi Bożemu „obfitymi owocami świętości”, budują go swoim przykładem”, powodują jego wzrost tajemniczą płodnością apostolską”^[28].

Warto w tym miejscu podkreślić prawdę, że Ojciec Święty podkreśla wymiar kontemplacyjny każdej osoby życia konsekrowanego, każdego zakonnika. W spotkaniu z przełożonymi generalnymi zakonów męskich (Rzym, dnia 24 listopada 1978 roku) przed zakończeniem przemówienia powiedział: „Zanim zakończę, pozwólcie mi jeszcze powrócić do punktu, który uważam za podstawowy w życiu każdego zakonnika, niezależnie od tego, do jakiej rodziny zakonnej należy. Chcę nawiązać do wymiaru kontemplacyjnego, do obowiązku modlitwy. Zakonnik jest człowiekiem poświęconym Bogu, przez Chrystusa, w miłości Ducha Świętego. Jest to fakt ontologiczny, który wymaga ujawnienia się w świadomości i domaga się ukierunkowania życia, i to nie tylko poszczególnej osoby, lecz także ku pożytkowi całej wspólnoty…”^[29]. Rozwijając tę podstawową myśl o wymiarze kontemplacyjnym osób konsekrowanych Ojciec Święty  zobowiązuje przełożonych, aby często przypominali swoim współbraciom, że „jedna chwila prawdziwej adoracji ma większą wartość i przynosi więcej pożytku niż najintensywniejsza działalność apostolska”^[30]. Przy tej okazji Jan Paweł II wskazuje przełożonym , że domy zakonne winny być przede wszystkim „ośrodkami modlitwy, skupienia, osobistego i wspólnotowego dialogu z Tym, który jest i powinien pozostać pierwszym Rozmówcą mozolnym postępowaniu za Nim w czasie Waszych dziennych zajęć”^[31].

Wymiar kontemplacyjny życia zakonnego, zdaniem Papieża, jest warunkiem odnowy życia i karności, do której zobowiązał Sobór Watykański II. Jest to tez źródło promieniowania życia konsekrowanego na świat, ustrzeżenia się przez pokusami partykularyzmu i sprzeciwów, które prowadzą do bolesnych podziałów. Jest to także motyw wychodzenia do ludu, zwłaszcza pracy na rzecz biednych bez narażania na szwank swojej tożsamości zakonnej i bez ukrywania „specyficznej oryginalności” własnego powołania^[32]. Szerzej ten wymiar kontemplacyjny życia konsekrowanego wyłoży specjalny dokument Świętej Kongregacji Zakonów i Instytutów Świeckich z marca 1980 roku, który omówimy w swoim czasie. Zatem tego wymiaru życia konsekrowanego nie może stracić z oczu żadna rodzina zakonna.

Jan Paweł II przypomina także, że fakt powołania do życia konsekrowanego jest nie tylko powodem do dumy, ale także zobowiązuje do trwania w postawie zdumienia oraz dziękczynienia za to tajemnicze wezwanie, które wybrzmiało w głębinach serca: Pójdź za Mną (Mt 9,9). Zobowiązuje ono do zażyłości z Bogiem, wsłuchiwania się w Jego głos i naśladowania Chrystusa. Winno być także przedłużaniem człowieczeństwa Chrystusa przez tajemnicę czystości, ubóstwa i posłuszeństwa^[33]. Zobowiązuje również do radykalnego przeżywania swego powołania. Tylko wtedy będzie ono źródłem twórczego niepokoju dla ludzi żyjących w świecie bardzo zmaterializowanym^[34].

Tak wspaniałe powołanie do życia konsekrowanego wymaga także solidnej formacji. Bez niej nie ma zrozumienia charyzmatu życia zakonnego, nie ma rozwoju powołania, a także wierności temu powołaniu. „Każde zgromadzenie jest odpowiedzialne za formację członków, zgodną z własnym charyzmatem i wierności dla Magisterium Kościoła. Pod tym względem jedność wśród sióstr, gorliwość służenia drugim, zainteresowanie sprawami świata i cała organizacja życia codziennego podtrzymają i umocnią wysiłki wszystkich należących do wspólnoty”^[35]. To samo należy odnieść do formacji permanentnej: otwarcie na Ducha Świętego, ciągłe nawracanie się do Chrystusa przez czystość, ubóstwo i posłuszeństwo oraz ciągłe odkrywanie swojego powołania i misji w Kościele to stanowi, zdaniem Papieża, ową permanentną formację, która jest konieczną^[36].

Papież bardzo ceni wszelkie wysiłki w dziedzinie formacji teologiczno-duchowej zakonników i zakonnic. Popiera wszelkie inicjatywy w tej dziedzinie, m.in. spotkania, które dotyczą każdego zakonnika. Formacja pozwala lepiej zgłębić życie zakonne, wzrastać w zrozumieniu miłości i sensu posłannictwa zakonnego, utwierdzać jedność i koordynować apostolstwo. To wszystko prowadzi do odnowy i służby Kościołowi, tak lokalnemu, jak i powszechnemu z coraz większym pożytkiem^[37].

3.    Natura i rola konsekracji zakonnej

Zrozumienie istoty konsekracji zakonnej, według Ojca Świętego Jana Pawła II, oddziaływuje w sposób znaczący na życie i działalność osób konsekrowanych. Ma ona duży wpływ na zachowanie wierności oraz dynamikę życia konsekrowanego osoby powołanej. Stąd Jan Paweł II przy wielu spotkaniach przypomina czym jest konsekracja zakonna i jakie jest jej znaczenie dla życia poszczególnych osób konsekrowanych i wspólnot zakonnych^[38].

Poprzez konsekrację osoby konsekrowane są dla świata, zdaniem Jana Pawła II, widzialnym świadectwem głębokiej tajemnicy Chrystusa, ukazując Go „bądź to oddającego się kontemplacji na górze, bądź zwiastującego rzeszom królestwo Boże, bądź uzdrawiającego chorych i ułomnych, a grzeszników nawracającego do cnoty, bądź błogosławiącego dzieciom i dobrze czyniącego wszystkim, a zawsze posłusznego woli Ojca, który Go posłał”^[39].

W rozważaniach na temat konsekracji Papież nawiązuje zawsze do sakramentu chrztu św. Bowiem przez ten sakrament chrześcijanin umarł dla grzechu i został poświęcony Bogu. Jak uczy św. Paweł, w tym sakramencie zostaliśmy pogrzebani razem z Chrystusem w śmierci, i razem z Nim, zmartwychwstałym, możemy żyć nowym życiem. Zdaniem Papieża, ten „podstawowy paschalny wymiar chrztu osiąga swój dojrzały owoc i swój przedziwny rozkwit w konsekracji zakonnej, która w całkiem szczególny sposób jednoczy nierozdzielnie i wiecznie człowieka wierzącego ze śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa i sprawia, że żyje on tym „nowym życiem” (Rz 6,4), owocem Odkupienia”^[40].

W nawiązaniu do nauki Soboru Watykańskiego II, Jan Paweł II, zatrzymuje się przy naturze konsekracji zakonnej. Konsekracja zakonna sięga głęboko w konsekrację chrztu i pełniej ją wyraża^[41]. Przez jej złożenie osoba konsekrowana oddaje się całkowicie na własność umiłowanemu Bogu i z nowego i szczególnego tytułu poświęca się służbie Bożej i Jego czci^[42]. To całkowite oddanie się Bogu wyraża się w głębokim uczestniczeniu w życiu Boga i w synowskim przywiązaniu do jego nauki. Owocuje także wielkodusznym miłosierdziem wobec ludzi; umacnia się w modlitwie liturgicznej, wspólnej i osobistej oraz wyraża się w trosce o zakorzenienie królestwa Bożego w duszach ludzkich jak i w życiu według ewangelicznych wymagań „kazania na górze” i „błogosławieństw”, które stanowią stałe wyzwanie dla współczesnej mentalności świata, a tym samym są znakiem życia wiecznego, które jest w nas^[43].

Konsekracja zakonna, jak zauważa Papież,  ma swoje korzenie eklezjalne; dopełnia się w Kościele i realizuje się w codziennej bezinteresownej służbie braciom. Dotyczy to zarówno zgromadzeń zakonnych czynnych, jak i kontemplacyjnych^[44]. Tak przeżywana konsekracja dokonuje rzeczywistych cudów, zwłaszcza poprzez te osoby konsekrowane, które były pogodnymi i radosnymi wychowawczyniami we wierze dla tysięcy dzieci i młodzieży, które nauczyły się nadawać sens i chrześcijański kierunek swojej młodości i swemu życiu^[45]. „Nie mogę zapomnieć – mówi Papież – o tysiącach zakonnic, które z nieustraszona gorliwością podejmowały i częściowo rozwiązywały nowoczesne zagadnienia socjalne, dramatyczne problemy takich dziewcząt, które w tej wielkiej metropolii przemysłowej szukały i szukają pracy, urządzenia się, zrozumienia i uczucia. I myślę ponadto o tych zakonnicach, które dostrzegając w potrzebującym bracie obraz Chrystusa, pochylały się ze wzruszającą subtelnością matczyną nad wszelkimi krwawiącymi ranami cierpiących, chorych, ubogich, aby nieść pomoc, pogodę, pociechę, w domach, w szpitalach, w klinikach, a zwłaszcza w tym trwałym cudzie Opatrzności, jakim jest „Cottolengo!”^[46].

Konsekracja jest też, według Papieża, konkretnym ukazaniem i namacalnym znakiem radykalizmu ewangelicznego, potrzebnego dla głoszenia w proroczy sposób ludzkości postawy dyspozycyjności względem Boga i człowieka^[47]. Konsekracja jest także świadectwem o prymacie Boga i prostocie życia w służbie innym: „Każda zakonnica – mówiłem do Międzynarodowej Unii Przełożonych Wyższych – winna świadczyć o prymacie Boga i każdego dnia poświęcić pewien czas wystarczająco długi aby znaleźć się przed Bogiem, aby mówić Mu o swojej miłości a nade wszystko pozwolić, by On ją miłował. Każda zakonnica powinna każdy dzień naznaczyć swoim sposobem życia, wybierając prostotę i ubogie środki w tym, co odnosi się do życia osobistego i wspólnotowego”^[48].

Przeżywanie konsekracji – zauważa Jan Paweł II – przyczynia się do tworzenia braterskiej wspólnoty, która jest bardzo ważnym elementem życia konsekrowanego i tajemnicy Kościoła jako tajemnicy komunii i uczestnictwa. Konsekracja zobowiązuje do dochowania wierności życiu wspólnotowemu i przyczyniania się do tego, aby było ono miejscem braterskich spotkań, wzajemnej pomocy oraz duchowego pokrzepienia i nabrania nowych sił^[49]. Nawet gdy członkowie danej wspólnoty zakonnej pozostają poza wspólnotą, wszystkie kontakty mają wymiar wspólnotowy i publiczny^[50].

4.    Potrzeba wierności charyzmatowi Założycieli 

Jak już wspomniano, piękno powołania do życia konsekrowanego płynie, zdaniem Ojca Świętego z wielkości ducha założycieli danych rodzin zakonnych. W pierwszych przemówieniach tak do przełożonych generalnych zakonów żeńskich, jak i zakonów męskich, Jan Paweł II wprost wskazuje na potrzebę wierności charyzmatowi założyciela danej rodziny zakonnej. Do przełożonych zakonów żeńskich w dniu 16 listopada 1978 roku Papież powiedział: „Nade wszystko, bądźcie córkami Kościoła, i to nie tylko w słowach, ale i w czynach. Pozostając wierne ciągle odnawianemu charyzmatowi Waszych założycieli, zakony winny się starać o dawanie odpowiedzi na oczekiwania Kościoła, na zapotrzebowanie, które Kościół ze swoimi Pasterzami uznaje obecnie za bardziej pilne, aby móc sprostać posłannictwu, które tak bardzo oczekuje na pracowników z kwalifikacjami”^[51].

Jeszcze szerzej na te temat Jan Paweł II wypowiedział się w przemówieniu do przełożonych generalnych zakonów męskich (w dniu 24 listopada 1978 roku w Rzymie): „Kiedy patrzę na Was tutaj zebranych, stają przed oczyma mej duszy wspaniałe postacie świętych – wielkich świętych, od których wywodzą się Wasze zakonne rodziny^[52]… Wszystkie te imiona – a przypomniałem tylko niektóre – świadczą o tym, że drogi świętości, do której są powołani wszyscy członkowie Ludu Bożego, prowadziły i prowadzą w ogromnej mierze poprzez życie zakonne… Prócz tego, każdy z Waszych założycieli, znajdując się pod działaniem Ducha Świętego przyobiecanego Kościołowi, był zawsze człowiekiem szczególnego charyzmatu. Chrystus znajdował w nich wyjątkowe „narzędzie” swej zbawczej działalności, która szczególnie w ten sposób wciąż trwa i rozwija się w dziejach rodziny ludzkiej. Kościół przejmował te charyzmaty, dziękując za nie swojemu Panu…”^[53].

Na ten element wierności charyzmatowi założycielek i założycieli nawiązuje również Papież w przemówieniach do zgromadzeń klauzurowych: „Duch braterstwa i współpracy, który istnieje teraz i dawniej istniał wśród klasztorów mniszych, nie powinien prowadzić do jakiegoś obniżania poziomu instytutów kontemplacyjnych. Niech więc każda rodzina starannie czuwa nad swoją szczególną tożsamością ze względu na dobro całego Kościoła. To, co dzieje się w jednym środowisku, nie koniecznie nadaje się do naśladowania gdzie indziej^[54]”.

O potrzebie wierności charyzmatowi założycieli przypomina Ojciec Święty podczas każdego spotkania z Rodzinami życia konsekrowania podczas spotkań z uczestnikami kapituł generalnych. I znowu trudno przytaczać mnóstwo cytatów, w których tę prawdę Papież wyraził. Najbardziej i najszerzej te prawdę wyraził Jan Paweł II w dwóch dokumentach, o których będzie mowa później, a mianowicie w dokumencie Mutuae relationes z dnia 14 maja 1978 roku, który zawiera wytyczne dla wzajemnych stosunków między biskupami i zakonnikami oraz w Adhortacji Vita Consecrata z 25 marca 1996 roku.

Jan Paweł II z wiernością założycielowi i charyzmatom danej wspólnoty zakonnej łączy potrzebę zgłębiania i poznawania coraz lepiej duchowości danego instytutu „bez ulegania pokusom modnych metod i różnych technik, których źródła nie mają wiele wspólnego z tym jedynym źródłem, jakim jest Ewangelia”^[55]. Z dogłębnym studium pism założyciela i jego duchowości wiąże się również jakość działanosci apostolskiej i życia danej rodziny zakonnej^[56].

I jeszcze jeden ważny moment, związany z wiernością charyzmatowi danego Instytutu życia konsekrowanego. Od jego wspaniałomyślnej realizacji, wyrażającej się w radości życia, zależą również nowe powołania. Chodzi o świadectwo życia tak poszczególnych osób, jak i poszczególnych wspólnot życia konsekrowanego^[57].

We wszystkich przemówieniach Papież wiążących się z wiernością charyzmatowi założyciela można zauważyć, że Ojciec Święty przypomina zasadnicze elementy charyzmatu, jakie ostatecznie zawarł w sposób zwięzły w dokumencie Mutuae Relationes z 1978 roku. Chodzi mu przede wszystkim o doświadczalne przeżycie Ducha przekazanego swoim uczniom (nie tylko o intelektualne poznanie), o elementy statyczne dotyczące poznania charyzmatu założyciela, strzeżenia go pilnie oraz o elementy dynamiczne, czyli ciągłe pogłębianie go i rozwijanie, ale stale w harmonii z Kościołem (korzenie eklezjalne charyzmatu)^[58].

5.    Niektóre z głównych zadań życia konsekrowanego 

Prawie w każdym z początkowych spotkaniach z osobami życia konsekrowanego Jan Paweł II przypomina ich istotne zadania w Kościele i w świecie, przypominając nauczanie Soboru Watykańskiego II.

5.1.        Życie radami ewangelicznymi

Od pierwszego spotkania z siostrami zakonnymi i przełożonymi generalnymi w Rzymie Papież przypomina, że „powołanie zakonne polega na przyjęciu surowej dyscypliny związanej z tym, co nie jest przykazaniem, tylko radą ewangeliczną: radą czystości, radą ubóstwa i radą posłuszeństwa – a co przyjęte świadomie, ugruntowane w miłości Boskiego Oblubieńca stanowi właśnie to szczególne objawienie się do wolności ludzkiego ducha, ducha wolności dzieci Bożych – synów i córek”^[59]. Jest to znak wolności ducha i oblubieńczego oddania się samemu Bogu, który sam jeden jest godzien miłości „ponad wszystko”, miłości wyłącznej i oblubieńczej. Płynie ona z bogactwa żywej wiary tak w radości życia, jak i w chwilach trudnych^[60]. Życie według rad ewangelicznych stanowi uprzywilejowane świadectwo stałego poszukiwania Boga i bezwarunkowego poświęcenia się szerzeniu królestwa Bożego^[61].

Takiego świadectwa potrzebuje współczesny świat: „Skarb rad ewangelicznych i dojrzałe, bez oglądania się wstecz zaangażowanie, przynależy do egzystencji chrześcijańskiej; nie powinno być ono relatywizowane przez publiczną opinię, nawet i kościelną.  Kościół – a nawet i świat – potrzebują obecnie więcej niż kiedykolwiek mężczyzn i kobiet, które poświęcają wszystko, aby na wzór apostołów pójść za Chrystusem”^[62].

Ten obowiązek wypływa z faktu złożenia konsekracji zakonnej, która jest wyrazem radykalizmu chrześcijańskiego. „Ten radykalizm – stwierdza Papież – jest konieczny, by móc zwiastować na sposób profetyczny, ale zawsze pokornie, nadejście nowej ludzkości w Chrystusie, która byłaby w pełni dyspozycyjna w stosunku do Boga oraz wobec ludzi”^[63]. Konsekracja zakonna zobowiązuje do dawania świadectwa o pierwszeństwie Boga w życiu, o pełnieniu Jego woli. Jest to – jak zauważa Jan Paweł II – profetyzm rad ewangelicznych^[64].

Praktyka rad ewangelicznych przybliża bardziej, zdaniem Ojca Świętego, do osoby Chrystusa i Jego Matki, Maryi oraz Kościoła: „Rzeczywiście, praktyka rad ewangelicznych pozwala wszystkim tym, którzy otrzymali ten specyficzny dar, upodobnić się bardziej dogłębnie do życia w czystości, ubóstwie i posłuszeństwie, które wybrał dla siebie Chrystus i które obrała również Maryja, Jego Matka i Matka Kościoła, jako typiczny model samego Kościoła”^[65]. Ponadto, zaangażowanie w przeżywaniu rad ewangelicznych czyni osoby konsekrowane do dawania świadectwa^[66].

Jan Paweł II przypomina także na czym polegają obowiązki wypływające z poszczególnych rad ewangelicznych. Czystość zakonna jest życiem według wzoru Chrystusowego. Ten przymiot Chrystusa był nie tylko wzniesieniem się ponad ludzka seksualność, ale także epifanią powszechności Jego odkupicielskiej ofiary. Jego prostota, szacunek i dobroć oraz umiejętność budzenia tego, co lepsze, w sercu spotkanych osób, zdumiewają spotkanych ludzi. Czystość zatem zobowiązuje do tego, aby zbłąkani i zrozpaczeni ludzie odczuli miłość osób konsekrowanych „na sposób Chrystusa, czerpiąc z Jego serca bosko-ludzką czułość, z jaką On się do nich zwraca”^[67].

Ubóstwo domaga się od osób konsekrowanych wpatrywania się często i długo w radykalne życie Chrystusa do nawiedzania ludzi potrzebujących i biednych, którzy są odbiciem oblicza Chrystusa, oraz do dawania siebie i dzielenia się tym, co one posiadają. „Kościół – kontynuuje Papież – potrzebuje tego wciągania go w te sprawy przez Wasze świadectwo. Czujcie się za to odpowiedzialne”^[68]. Ważne jest, aby ubóstwo było prawdziwie ewangeliczne, by prowadziło do utożsamienia się z potrzebującymi, aby uzdalniało do całkowitego wyrzeczenia się^[69].

Gdy chodzi o posłuszeństwo Jezusa, to zajmuje ono, zdaniem Papieża, centralne miejsce w dziele zbawienia. Zapoczątkowuje ono powrót ludzkości do Boga. Zapomnienie o sobie i pokora są bardzo trudne dla współczesnego pokolenia, zapatrzonego w niezależność i w samowolę. Nie można więc – mówi Papież –  „wyobrazić sobie życia zakonnego bez posłuszeństwa względem przełożonych, którzy są strażnikami wierności dla ideałów instytutu…”^[70]. Posłuszeństwo zakonne, które jest zawsze ofiarą własnej woli przez miłość, stanowi „źródło obfitych i zbawiennych łask dla całego świata”^[71].

Papież przypomina również o znaczeniu noszenia stałego znaku zewnętrznego, jakim jest habit zakonny. „Jest to znak, który stale Wam przypomina Wasze zaangażowanie, które Was oddziela od ducha światowego. Jest to ciche, ale wymowne świadectwo. Stanowi ono znak, którego potrzebuje zsekularyzowany świat na drogach swego życia, podobnie jak – i o wiele więcej – pragną go widzieć chrześcijanie”^[72].

5.2.        Dążenie do świętości

Jednym z bardzo ważnych wyzwań dla życia konsekrowanego, zdaniem Ojca Świętego, jest obowiązek dążenia do świętości. Wprawdzie, zgodnie z nauką Soboru Watykańskiego II, wszyscy chrześcijanie są powołani do świętości, to jednak osoby życia konsekrowanego z racji natury tego życia winni iść za Chrystusem bardziej z bliska. Jan Paweł II przypomina o tym obowiązku przy wielu spotkaniach z osobami życia konsekrowanego. Widoczne jest przypomnienie już w pierwszych spotkaniach, tak z siostrami zakonnymi, jak i przełożonymi generalnymi na początku swojego pontyfikatu.

W przemówieniu do sióstr zakonnych w Rzymie w dniu 10 listopada 1978 roku, na zakończenie Papież powiedział: „Kończę to pierwsze moje przemówienie do sióstr zakonnych. W Was trwa szczególny posiew Ewangelii, szczególny wyraz tego powołania do świętości, o którym niedawno przypomniał sobór w konstytucji o Kościele. Od Was szczególnie wiele oczekuję i szczególnie wiele się spodziewam”^[73].

Rozwija tę myśl Papież w kolejnym przemówieniu do przełożonych generalnych w Rzymie w dniu 16 listopada 1978 roku, nawiązując do tematu ich zebrania: „Życie zakonne a nowa ludzkość” powiedział: „Jest to temat podstawowy, bardzo dawny i zarazem bardzo aktualny. Jeśli cały Lud Boży został powołany, by stawać się nową ludzkością w Chrystusie i przez Chrystusa (por. KK 5), to jednak drogi dojścia do tej nowej ludzkości – to znaczy do świętości – są różne i powinny pozostać różnymi”^[74].

Obowiązek dążenia do  świętości Jan Paweł II argumentuje m.in. i tym, że człowiek pozostawionemu samemu sobie, nie posiada wystarczającej siły, aby się oprzeć grzechowi świata. Tylko Duch Święty może zapewnić prawdziwą i trwałą jedność, bowiem dzięki Jego obecności każdy członek wspólnoty skłania się w kierunku szlachetnych odruchów miłości i miłosierdzia. Zresztą, w samej naturze życia konsekrowanego, w praktykowanie rad ewangelicznych wpisane jest nieustanne wezwanie dążenia do świętości, wspieranej modlitwą^[75].

Świętość osób konsekrowanych jest również wezwaniem dla młodych zaproszeniem do pójścia drogą powołania: „Przez kontakt z rodzinami i przez przykład świętości, jakie dajecie przez formy Waszego apostolstwa, możecie stać się narzędziem łaski Bożej w dziedzinie powołań”^[76].

5.3.        Pierwszeństwo życia duchowego przed działaniem

Bardzo ważnym elementem życia konsekrowanego jest życie duchowe. Można powiedzieć, że zawiera się ono w dążeniu do świętości, jednak Jan Paweł II na wielu miejscach tę dziedzinę mocno podkreśla. W spotkaniu z siostrami zakonnymi w Meksyku w dniu 27 stycznia 1979 roku Ojciec Święty przestrzega przed zbytnim aktywizmem: „Nie brak też jednak przykładów niezrozumienia samej istoty  życia zakonnego. Czasami opuszcza się modlitwę na rzecz działania; śluby interpretuje się zgodnie z moralnością świecką, która zaciemnia religijną motywację; zbyt łatwo porzuca się życie wspólne; prawdziwy cel działania upatruje się w rozwiązaniach społeczno-politycznych, wiążących się z wyraźnie określonymi postawami ideologicznymi”^[77].

Oprócz ostrzeżenia, w przemówieniach papieskich odnajdujemy także wiele zachęt, które wyrażone są na różny sposób i przy różnych okolicznościach: „Pamiętajcie zawsze, że abyście mogły zachować jasną ideę wartości życia poświęconego,  potrzebny jest Wam duch głębokiej wiary, ożywiony i podtrzymywany modlitwą (por. DZ 6). Tej wiary, która pozwoli Wam przezwyciężać każdą niepewność co do Waszej tożsamości, zachować wierność wobec istotnego dla Was wertykalnego wymiaru, abyście upodobniały się do Chrystusa i mogły autentycznie świadczyć o królestwie Bożym przed ludźmi współczesnego świata”^[78]. Tylko głębokie życie duchowe – jak zauważa Papież – chroni życie zakonne od niebezpiecznych napięć, od pratykularyzmów czy bolesnych podziałów we wspólnocie z jednej strony, a z drugiej, wpływa na rozwój powołania i promieniowanie miłości na otoczenie i na wzrost nowych powołań^[79].

Na innym miejscu Papież, przypominając słowa Adhortacji Evangelica Testificatio, dobitnie powie, że „Bez modlitwy życie zakonne traci sens i nie osiąga swego celu”^[80]. Historia bowiem uczy, że wierność modlitwie lub jej zaniedbywanie jest znakiem żywotności lub upadku życia zakonnego^[81]. Na innym miejscu Papież wyzna: „Kościół jest głęboko przekonany i bez wahania oświadcza pełnym głosem, że istnieje wewnętrzny związek między modlitwą a nawróceniem serca, między modlitwą a owocnym przyjęciem zbawczego i wzniosłego ewangelicznego Orędzia, między modlitwą, a szerzeniem się królestwa Bożego”^[82].

Ważnym elementem życia duchowego, zwłaszcza w obecnej cywilizacji coraz bardziej ruchliwej i głośnej, są strefy milczenia i spokoju. Wspólnoty zakonne, zdaniem Papieża, mają niepowtarzalną szansę stawania się takimi miejscami pokoju i życia wewnętrznego. Papież przestrzega osoby konsekrowane przed uleganiem wewnętrznym naciskom i zachęca do tradycyjnych środków skupiania się. „Usiłujcie raczej wychowywać Waszych gości i rekolektantów do cnoty milczenia”^[83].

Papież przypomina także o roli zachowywania klauzury dla życia duchowego, przywołując na pamięć słowa Pawła VI. Klauzura bowiem nie wyłącza dusz kontemplacyjnych ze wspólnoty Mistycznego Ciała. Co więcej, ona je stawia w samym sercu Kościoła. Dlatego Jan Paweł II zachęca: „Kochajcie więc swoje oddzielenie od świata, które doskonale daje się porównać do biblijnej pustyni. Jest to paradoksalne, że ta pustynia nie jest pusta. To właśnie na niej Pan przemawia do Waszego serca i ściśle włącza Was w swoje zbawcze dzieło”^[84].

Szczególnie zakonnikom pracującym w duszpasterstwie może grozić niebezpieczeństwo, że tak zaangażują się w działalność dla Pana Boga, że zapominają o potrzebie modlitwy^[85]. Ponadto, Ojciec Święty wskazuje na uczestnictwo w liturgii Kościoła: brewiarz i życie sakramentalne jako na uprzywilejowany środek kontemplacji. Również codzienny udział w Ofierze Mszy św. pomaga osobom konsekrowanym odnowić składaną Bogu ofiarę z siebie samych^[86].

Jan Paweł II podkreśla także moment wspólnotowej modlitwy. Szczególnym miejscem wzmocnienia życia duchowego osób konsekrowanych i wspólnot jest Eucharystia: „Wspólnoty zakonne gromadzące się razem w imię Pańskie mają swoje  naturalne centrum Eucharystię. Dlatego jest czymś normalnym, żeby one zbierały się widzialnie w jakimś miejscu, gdzie obecność Najświętszego Sakramentu wyraża i realizuje to, co powinno być głównym zadaniem każdej rodziny zakonnej”^[87]. Domy zakonne – jak podkreśla Papież – powinny być oazami modlitwy i skupienia, „miejscami osobistego i wspólnotowego dialogu z Tym, który jest i powinien pozostać pierwszym i głównym rozmówcą w ich życiu tak bardzo wypełnionym pracą”^[88].

Aby dobrze wypełnić obowiązki płynące z powołania do życia konsekrowanego, aby dwa profile powołania zakonnego Marii i Marty w sobie jak najpełniej urzeczywistnić, aby dać świadectwo miłości Boga i aby w pełni zaangażować się w działalność apostolską, potrzebna jest, zdaniem Papieża stała formacja duchowa, a także formacja intelektualna^[89]. Do tego motywu Jan Paweł II będzie często powracał w swoich przemówieniach podczas Kapituł generalnych i spotkań z osobami życia konsekrowanego. Najwięcej miejsca poświęci Papież temu zagadnieniu w Adhortacji Vita Consecrata oraz w dokumentach związanych z Rokiem Jubileuszowym i trzecim tysiącleciem.