Cystersi

Historia opactwa cystersów w Szczyrzycu liczy 750 lat. Jego fundatorem w 1234 roku był wojewoda krakowski Teodor Cedro herbu Gryf. Cystersom z Jędrzejowa ofiarował na Podtatrzu dobra ziemskie, w celu ich skolonizowania. Nie jest znany dokładnie powód, dla którego zakonnicy przenieśli siedzibę opactwa z Ludźmierza do Szczyrzyca. Być może wiązało się to z częstymi napadami Tatarów i zbójców na tych terenach, również na klasztory.Kult Matki Bożej, charaktererystyczny dla cystersów, stał się przyczyną rozpowszechnienia go najpierw w Ludźmierzu, gdzie jego symbolem stała się figurka Matki Boskiej Ludźmierskiej, a następnie w Szczyrzycu, w obrazie Matki Boskiej Szczyrzyckiej.
Cystersi ludźmiersko-szczyrzyccy założyli Nowy Targ, zbudowali obronny zamek w Szaflarach, zamienili dzikie tereny w uprawne pola, uregulowali biegi rzek, budowali mosty, a ponadto kształcili młodzież w rzemiośle, zwłaszcza związanym z rolnictwem.
szkoła elementarna przy klasztorze cystersów w SzczyrzycuW okresie zaborów cystersi ze Szczyrzyca utracili ziemię, zakazane było przyjmowanie do nowicjatu, ale pozwolono im założyć elementarną czteroklasową szkołę dla dzieci wiejskich. Jej wychowankiem był Władysław Orkan.
Podczas okupacji hitlerowskiej w opactwie znalazło schronienie wielu uchodźców z różnych zakątków Polski, prowadzono tajne nauczanie, które w 1945 roku przekształcone zostało w Prywatne Gimnazjum OO.Cystersów Szczyrzycu, zamknięte przez władze w 1955.Po przemianach ustrojowych w Polsce cystersi odkupili część ziemi, zamierzając kontynuować tradycje agrarne zakonu.
Za szczególne męstwo w czasie II wojny światowej opactwo szczyrzyckie zostało odznaczone Krzyżem Virtuti MilitariLegendaW 750-letnią historię opactwa wpisana jest dość przewrotna legenda, o tym jak to klasztor w Szczyrzycu powstał:
Wracał nad ranem raz grajek z wesela. Napotkał diabła na drodze.
-Graj, grajku – diabeł powiada – a ja ci złotem sypał będę.
Grał grajek na basetli, grał, a diabeł tańcował i sypał złotem wkoło.
Zarzucił grajek wór ciężki złota na plecy. Chciał nieść do domu, ale żona nie uwierzy, że on za samo granie tyle złota dostał. Powie, że duszę diabłu zaprzedał.
Więc poszedł grajek ścieżką pod górę, a za to diabelskie złoto klasztor w Szczyrzycu wybudowano.
Tymczasem diabeł wrócił na Łysą Polanę.
-Coś ty zrobił, diable! – zawołała czarownica. – To miast kusić, tyś złoto na klasztor dał?!
-Nie martw się, czarownico, coś ja zaradzę – rzekł diabeł. – Kamień na klasztor zrzucę.
Leci, leci diabeł z kamieniem, a za nim czarownica na miotle. Zwiedzieli się o tym bracia w Szczyrzycu, uklękli wkoło i modlą się. A Matka Boska sprawiła, że kamień stawał się coraz cięższy. Leci diabeł, leci, już ledwo kamień trzyma, już nie da rady dłużej, kamień ciąży mu coraz bardziej..
Upuścił… Trzy kilometry przed klasztorem…

Robert z Molesme (ur. ok. 1029 r., zm. 28 marca lub 17 kwietnia 1111 r.) – mnich i reformator zakonny, założyciel zakonu cystersów. Święty katolicki, uznany za świętego przez papieża Honoriusza III w 1222 r.Urodził się w zamożnej, szlacheckiej rodzinie gdzieś w Szampanii. W wieku 15 lat zaczął swój nowicjat w zakonie benedyktynów w Moutier la Celle (klasztor Saint Pierre la Celle), blisko Troyes. Tam uzyskał święcenia kapłańskie i doszedł do stanowiska przeora. W 1069 r. został opatem Saint Michel de Tonnerre w diecezji Langres (Burgundia). W 1071 r. zniechęcony obyczajami zakonnymi porzucił klasztor oraz stanowisko i wrócił do Moutier-la-Celle.Wkrótce wywędrował do Saint Aiyoul a następnie osiadł w lesie Cellan (Collan lub Colan). Po kilku miesiącach wokół Roberta zgromadziła się grupka zwolenników pustelniczego życia, lecz bogate dary wiernych wkrótce doprowadziły do demoralizacji. Robert starał się o pozwolenie na założenie własnego klasztoru, w końcu otrzymał je od Grzegorza VII. Robert – pragnący życia prawdziwie ascetycznego i pustelniczego z grupą swoich zwolenników przeniósł się w 1075 r. do Molesme niedaleko Chatillon sur Seine w Burgundii.

Był to teren dziki i niezagospodarowany, przekazany mu na pustelnię przez ród Maligny. Mnisi mieszkali w prostych chatach postawionych wokół kapliczki św. Trójcy. Sława Roberta, jako wielce pobożnego mnicha zwanego teraz Robertem z Molesme, rosła i przyciągała pielgrzymów z darami. Niestety, zamożność zgromadzenia ponownie przyciągnęła nowych braci bardziej skorych do korzystania z tych dóbr, co doprowadziło do rozluźnienia obyczajów.

Robert swoim następcą mianował Alberica a sam opuścił Molesme. W latach 1090-1093 przebywał z grupą pustelników w Aux, jednak z polecenia papieskiego został zmuszony do powrotu do Molesme. Robert, po spotkaniu z legatem papieskim w Lyonie, otrzymał pozwolenie na utworzenie zakonu nowego porządku. W wyludnionej i lesistej dolinie podarowanej przez Renauda, wicehrabiego Beaune, 21 maja 1098 r. Robert z Molesme, Alberic i Stephen Harding wraz z dwudziestką innych mnichów założyli nowy klasztor w Cîteaux, dając początek najważniejszemu opactwu przyszłego zakonu cystersów.

W 1099 r. mnisi z Molesme poprosili Roberta o powrót, obiecując podporządkowanie się regułom zakonu benedyktyńskiego. Robert wrócił do Molesme i pozostał tam do śmierci. Jego następcą w Cîteaux został św. Alberyk (Alberic) a po nim od 1109 r. św. Stephan Harding.

Św. Alberyk co najmniej od czasów pobytu Roberta z Molesme w lesie Cellan (Collan lub Colan) był jego nieodłącznym towarzyszem wędrówek i poszukiwań samotni.

We wspólnie założonym w 1075 r. zgromadzeniu w Molesme był zastępcą Roberta. Tamtejsi zakonnicy, aby uniemożliwić mu opuszczenie zgromadzenia i pójście za opatem Robertem z Molesme, kiedyś nawet uwięzili go. W 1098 r. był w grupie mnichów założycieli opactwa Cîteaux a po odejściu Roberta z Molesme został opatem. W 1100 r. u papieża Paschalisa II uzyskał zgodę na wyodrębnienie się od benedyktynów, stosowanie nazwy cystersi oraz używanie białego (szarego) habitu z naturalnej wełny wraz z czarnym kapturem. Papież zatwierdził też surową regułę Instituta monochorum Cisterciensum de Molismo venienti według której zakonnicy nie mogli pobierać opłat za usługi kościelne a wszystkie dobra z których mieli korzystać powinni uzyskiwać własną pracą.

Św. Stefan Harding Początkowo mnich w opactwie w Molesme. W 1098 r. był w grupie założycieli opactwa Cîteaux. W 1109 r., po śmierci św. Alberyka, został opatem klasztoru. Za jego kadencji, w 1112 lub 1113 roku do opactwa trafił późniejszy św. Bernard z Clairvaux. Stephan Harding zorganizował skryptorium i przygotował „biblię św. Stephana” używaną we wszystkich klasztorach cysterskich. Jest uważany za autora Carta Caritatis – dokumentu regulującego wzajemne stosunki między opactwami cysterskimi (w tym czasie było ich już 13) oraz zasady życia zakonnego. Dokument ten, jako uściślający i uzupełniający ustalenia z 1100 r. zatwierdził papież Kalikst II w 1119 r.